Σταλινισμός και Κομμουνισμός στην Αλβανία (του Sadik Premtaj)

πρωτοδημοσιεύτηκε εντύπως στην εφημερίδα “Νέα Προοπτική” (16-7-2005) του ΕΕΚ και αναδημοσιεύεται από το αθηναϊκό ιντιμέντια

ΠΡΟΛΟΓΟΣ του AL RITCHARDSON

[Το παρακάτω άρθρο, εμφανίστηκε αρχικά ως ανώνυμη επιστολή στο περιοδικό Τέταρτη Διεθνής, τόμος 10, Νο Ι (σύνολο Νο 9 Ι), Ιανουάριος 1949, σ.22-8, ένα περιοδικό που εκδίδονταν από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα των ΗΠΑ. Ο συντάκτης του, Sadik Premtaj, ήταν μαζί με τον Anastas Lulja, ηγέτης της Ομάδας Νεολαίας, μιας από τις τρεις οργανώσεις που είχαν ενωθεί, κάτω από Γιουγκοσλαβική καθοδήγηση για να συγκροτήσουν το Αλβανικό Κομμουνιστικό Κόμμα το 1941}.
του Sadik Premtaj

Μια τέταρτη οργάνωση, η ομάδα Zjarri (Φωτιά), που ειπώθηκε ότι ήταν Τροτσκιστική, δεν προσκλήθηκε στην ιδρυτική διάσκεψη των Τιράνων. Όταν ο Premtaj και ο Lulja κέρδισαν την υποστήριξη της Περιφερειακής Επιτροπής της Αυλώνας το 1943, ο Eνβέρ Χότζα και ο Mεχμέτ Σέχου συμμετείχαν προσωπικά στην επίθεση δολοφονίας των δύο αυτών ηγετών. Ο Lulja εκτελέστηκε και ο Premtaj διέφυγε στο εξωτερικό. Αυτός αντιπροσώπευσε την Αλβανία στο Τρίτο Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Γραμματείας της Τέταρτης Διεθνούς τον Αύγουστο του 1951, και συμμετείχε στις εργασίες της Επιτροπής Κεντρικής Ευρώπης αυτού του οργάνου. Σε αυτό το κείμενο εμφανίζεται με το ψευδώνυμο Xhepi. Από τους ανθρώπους που αναφέρονται σε τούτο το κείμενο, ο Lazar (Zai) Fundo συνελήφθη στη βόρεια Γιουγκοσλαβία, και λόγω των τροτσκιστικών πεποιθήσεών του κατηγορήθηκε για επαφές με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και τουφεκίστηκε. Ο Sejfulla Maleshova, που επέστρεψε από τη Μόσχα το 1943, διαμαρτυρήθηκε για την εκκαθάριση του Ymer Dishnica τον Μάιο του 1944, και μετά την απελευθέρωση προσπάθησε να εξασφαλίσει την αποκατάστασή του, αφού είχε αποβληθεί από την ηγεσία. Όταν ο Χότζα εκμεταλλεύτηκε την διαμάχη Στάλιν – Τίτο για να πάρει τον έλεγχο του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, όλοι οι φιλο-Γιουγκοσλάβοι διαγράφτηκαν και από το κόμμα και από την κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένου του Koci Xoxe. Αλλά πιο πριν, ο Nako Spiru, ένας αντι-Γιουγκοσλάβος, είχε ήδη “διαπράξει αυτοκτονία”. Ακόμη και ο οργανωτικός γραμματέας του κόμματος, ο Tuk Jakova, έπεσε σε δυσμένεια, μετά το 1951, για την υπενθύμιση που έκανε στο Χότζα ότι οι Γιουγκοσλάβοι ήταν αυτοί που είχαν ουσιαστικά ιδρύσει το “Αλβανικό Κόμμα Εργασίας”. Ο απολογισμός του Premtaj για την υπεροχή των Γιουγκοσλάβων επιβεβαιώνεται από το βιβλίο του Μίλοβαν Τζίλας «Συνομιλίες με το Στάλιν», (που εκδόθηκε στο Λονδίνο, το 1963, σ.114, 133 και 139). Η φρικιαστική ιστορία της εξέλιξης του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος αναφέρεται πλήρως στο βιβλίο «Πολιτική Κουλτούρα στην Αλβανία του Χότζα» του Arshi Pipa, (αναφέρεται από τον Tariq Ali στο βιβλίο «Η Σταλινική Κληρονομιά», εκδόσεις Harmondsworth, 1984, σ.435-64. Αυτή η εξέλιξη, περιλαμβάνει έναν μοναδικό συνδυασμό μίας ανισόμερης και συνδυασμένης ανάπτυξης, της φυλετικής διαμάχης και του σταλινικού γκανγκστερισμού. Ο τελευταίος που δέχτηκε τη σχετική κλασική μεταχείριση του Χότζα ήταν ο ίδιος ο Σέχου, που “αυτοκτόνησε” το 1981. Τα πρώτα χρόνια του κατοπινού κυβερνήτη της Αλβανίας, Ραμίζ Αλία, περιγράφονται από τον Jon Halliday στο κείμενο του “Ο Τύραννος των Τιράνων”, The Times, 11 Ιανουαρίου 1990. Η λατρεία του Enver Hoxha συνεχίζεται ακόμα και εκείνη την εποχή, (βλέπε το κείμενο του Peter Popham, “Κυβερνώντας από τον Τάφο”, Independent, 14 Απριλίου 1990). Η Σταλινική εκδοχή αυτών των γεγονότων, που παρουσιάζει μια καλαίσθητη σιωπή για τη μοίρα των διαφόρων αντιπάλων, βρίσκεται στην «Ιστορία του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας», εκδ. Τίρανα, 1971. Ενώ έχει αναπαραγάγει τις περιγραφές της πολιτικής των ομάδων που αντιτάσσονται στην Ομάδα της Korce, είναι αναγκαίο να υπογραμμιστεί ότι δεν μπορούν αυτές να είναι έμπιστες, καθώς προέρχονται από μια οργάνωση της οποίας η κύρια μέθοδος πολιτικού διαλόγου είναι το περίστροφο.]

Ένα ολόκληρο βιβλίο χρειάζεται για να παρουσιαστεί μια πλήρης εικόνα του Κομμουνιστικού Κινήματος στην Αλβανία και του τρόπου με τον οποίο έχει προδοθεί. Εδώ θα περιοριστώ στην παρουσίαση μόνο των σημαντικότερων σημείων που, είμαι βέβαιος, θα χρησιμεύσουν ως ένα μάθημα στο προλεταριάτο όλων των χωρών, το οποίο είναι ακόμα απληροφόρητο για το ότι ο σταλινισμός αντιπροσωπεύει τα πάντα εκτός από ένα Κομμουνιστικό Κίνημα. Θεωρώ την εμπειρία μας ένα καλό μάθημα επειδή ξέρω ότι η εργατική τάξη οποιασδήποτε χώρας μαθαίνει όχι μόνο μέσω της εμπειρίας της αλλά και μέσω της πικρής εμπειρίας των εργατών σε άλλες χώρες. Όταν κάποιος προειδοποιείται ότι μια πυρκαγιά καίει κάπου, θα ήταν ανόητος, ακόμα και τρελός να προσπαθήσει να το επιβεβαιώσει αυτό βάζοντας το χέρι του στις φλόγες. Και τώρα ας προχωρήσουμε στο θέμα μας.

Πριν από το 1941 δεν υπήρχε Κομμουνιστικό Κόμμα στην Αλβανία. Υπήρχαν μόνο τρεις ομάδες – η ομάδα Shkoder, η Ομάδα Νεολαίας και η ομάδα Korce 1 – και ενώ και οι τρεις θεωρούσαν ότι είναι κομμουνιστικές, ήταν εντούτοις σε σταθερή σύγκρουση μεταξύ τους. Στερούμενες εμπειρίας και μαρξιστικής-λενινιστικής εκπαίδευσης, αυτές οι τρεις ομάδες ήταν ανίκανες να φθάσουν σε μια ορθή πολιτική γραμμή. Κάθε μια ενεργούσε σύμφωνα με τις ιδέες και τις παρορμήσεις της, και το σημαντικότερο μέρος της δραστηριότητάς τους εξαντλούνταν σε πολεμικές ενάντια στις άλλες δύο αντίπαλες ομάδες. Προς το τέλος του 1941, μετά από την είσοδο της ΕΣΣΔ στον πόλεμο, η ομάδα Shkoder και η ομάδα της Νεολαίας ένιωσαν την ανάγκη να ενώσουν τις δυνάμεις τους, ενώ συγχρόνως έκαναν έκκληση στην ομάδα Korce (την ομάδα του κατοπινού Προέδρου της Αλβανίας) αλλά η τελευταία αρνήθηκε κατηγορηματικά να ανταποκριθεί στις εκκλήσεις για ενότητα. Ανίκανοι να καταφέρουν την ενοποίηση των τριών ομάδων μόνοι τους, και βλέποντας την ΕΣΣΔ (την οποία θεώρησαν ως το φρούριο του παγκόσμιου κομμουνισμού) να βρίσκεται σε κίνδυνο από τον στρατό του Χίτλερ, αποφάσισαν να ζητήσουν την επέμβαση των ξένων συντρόφων. Οι σύντροφοι των ομάδων Shkoder και Νεολαίας που ζούσαν στην Αλβανική επαρχία του Κοσόβου, η οποία ήταν, όπως είναι ακόμα, κάτω από Γιουγκοσλαβική κυριαρχία, βρήκαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τους Meladin Popovich και Dusham, Γιουγκοσλάβους σταλινικούς. Οι Αλβανοί σύντροφοι από το Κόσοβο, εξήγησαν την κατάσταση των τριών Αλβανικών ομάδων στους Γιουγκοσλάβους σταλινικούς και, σε συμφωνία με τους ηγέτες και των τριών ομάδων, προσκάλεσαν τους Γιουγκοσλάβους να έρθουν στα Τίρανα προκειμένου να βοηθήσουν στην ίδρυση του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, βάζοντας ταυτόχρονα ένα τέλος στις προηγούμενες διαφωνίες. Οι δύο σταλινικοί παρουσιάστηκαν, αρχικά κρυφά, στα Τίρανα, και αν και δεν είχαν καμία επίσημη έγκριση από το Γιουγκοσλαβικό Κομμουνιστικό Κόμμα, έγιναν αποδεκτοί και οι προτάσεις τους υιοθετήθηκαν. Η πρώτη πρότασή τους ήταν να συγκαλέσουν μια διάσκεψη με ορισμένους εκπροσώπους από κάθε ομάδα. Εκτός από τους Γιουγκοσλάβους, άλλοι 16 αντιπρόσωποι και των τριών ομάδων συμμετείχαν στην Διάσκεψη, το αντικείμενο της οποίας ήταν η ίδρυση του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος.

Το Ιδρυτικό Συνέδριο

Οι αντιπρόσωποι κάθε ομάδας έκαναν μια έκθεση και μια προσωπική εκτίμηση και κριτική της εργασίας που είχε κάνει η ομάδα τους και ταυτόχρονα παρουσίασαν μια κριτική της εργασίας των άλλων ομάδων. Μετά από κάθε έκθεση, προσωπική εκτίμηση και κριτική, υπήρχε μια γενική συζήτηση που έγινε με πολλή οξύτητα και οδήγησε σε γενικευμένες προσωπικές αλληλοκατηγορίες. Το παλαιό πνεύμα των ομάδων αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των συζητήσεων. Επάνω στη λήξη της συζήτησης, οι Γιουγκοσλάβοι, που είχαν αντιληφθεί το επαναστατικό πνεύμα και τη συνείδηση της Νεολαίας, εκμεταλλεύθηκαν την ειλικρίνεια και τη σεμνότητα της τελευταίας προκειμένου να της αποσπάσουν την ακόλουθη κριτική:
α) Η νεολαία έχει αποτύχει να αποκτήσει ευρεία επιρροή μέσα στις μάζες, όπως θα όφειλε να είχε κάνει.
β) Έχει περιοριστεί κυρίως στη διαμόρφωση στελεχών και τη μετάφραση μαρξιστικών βιβλίων. 2
Οι ηγέτες της Ομάδας Νεολαίας, ο Anastas Lula και ο Xhepi, υποστηριζόμενοι από άλλους που ανήκαν στις άλλες δύο οργανώσεις, μεταξύ των οποίων ο Vazil Santoja, απάντησαν σε αυτήν την γελοία κριτική ως εξής:

“Δεν ισχυριζόμαστε ότι έχουμε κάνει όλα όσα θα μπορούσαμε να κάνουμε. Από την άλλη όμως οφείλατε να γνωρίζετε ότι δεν είναι τόσο εύκολο να γίνει αυτό που προτείνετε. Είστε ασυνήθιστοι με τις περιστάσεις, τις συνθήκες και τα έθιμα της χώρας μας, ακριβώς όπως είμαστε και εμείς ασυνήθιστοι με αυτά στη χώρα σας. Στην Αλβανία, ο κομμουνισμός είναι ένα εισαγόμενο δόγμα. Δεν είναι ένα προϊόν της ανάπτυξης των οικονομικών όρων στην Αλβανική κοινωνία. Εδώ το κομμουνιστικό κίνημα προωθήθηκε από τους διανοούμενους, ιδιαίτερα από τους σπουδαστές στα δευτεροβάθμια σχολεία. Η Αλβανία είναι μια καθυστερημένη γεωργική χώρα χωρίς καθόλου βιομηχανία. Δεν υπάρχει βιομηχανικό προλεταριάτο και συνεπώς δεν έχουμε καμία προλεταριακή οργάνωση που να προωθεί, τουλάχιστον, οικονομικούς στόχους. Ακόμη δεν πρέπει να κάνετε το λάθος να βλέπετε τις σημερινές και τις παλαιότερες συνθήκες κάτω από το ίδιο πρίσμα. Οι νέοι όροι είναι μια παρωδία των παλαιών. Καταρχήν, κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών της φασιστικής κατοχής της χώρας μας, ήταν πολύ δύσκολο να κάνεις ανοιχτή προπαγάνδα μέσα στις μάζες για δύο λόγους. Αφενός, επειδή οι επιτυχίες του ναζιστικού-φασιστικού στρατού έκαναν τον λαό μας να χάσει όλη την εμπιστοσύνη του σε μια ενδεχόμενη συμμαχική νίκη. Αφετέρου, επειδή στις πρώτες ημέρες της κατοχής, ο φασισμός, πετυχαίνοντας τους στόχους του, έκανε προσωρινές βελτιώσεις στους οικονομικούς όρους των μαζών, οι οποίες ήταν πολύ χειρότερες κάτω από το προηγούμενο καθεστώς του βασιλιά Ζώγου.3 Παρόλα αυτά, κάναμε ότι καλύτερο μπορούσαμε για να προσεγγίσουμε τις μάζες. Δεν περιορίσαμε ποτέ τη δραστηριότητά μας στη διαμόρφωση στελεχών και τη μετάφραση των βιβλίων, όπως μας κατηγορεί η ομάδα Korce, η οποία με αυτόν τον τρόπο αποκαλύπτει την παλαιά έχθρα της με εμάς. Δεν είμαστε εναντίον της καλοπροαίρετης κριτικής. Αντιθέτως, την καλωσορίζουμε, επειδή η κριτική της προηγούμενης δραστηριότητάς μας, μας δυναμώνει και αυξάνει την εμπειρία μας για το μέλλον. Είμαστε μια ομάδα νεολαίας, γεμάτη ενθουσιασμό αλλά δυστυχώς με έλλειψη εμπειρίας. Το ίδιο πράγμα μπορεί να ειπωθεί για τις άλλες δύο ομάδες, οι οποίες στις εκθέσεις τους έχουν υπερβάλει πολύ για την προηγούμενη δραστηριότητά τους. Ποτέ δεν είχαμε την πρόθεση να διαμορφώνουμε αποκλειστικά και μόνο στελέχη, πιστεύοντας ότι σε κάποιο σημείο τα στελέχη αυτά θα στρέφονταν, με ένα πομπώδη τρόπο, προς τις μάζες. Δεν υπάρχει κανένα όριο στη διαμόρφωση στελεχών. Η διαμόρφωση στελεχών και η εργασία μέσα στις μάζες είναι δύο πολύ συσχετισμένα πράγματα: Όσα περισσότερα στελέχη έχουμε τόσο καλύτερα εισχωρούμε στις μάζες, και αντίστροφα, όσο περισσότερο εισχωρούμε στις μάζες τόσο μεγαλύτερος θα είναι ο αριθμός και η δύναμη των στελεχών μας. Μόλις τελειώσαμε τις μελέτες μας πήγαμε στην επαρχία και διαμορφώσαμε παντού κύκλους μελέτης, οι οποίοι αυξάνονται καθημερινά σε αριθμό. Και το κάναμε για να υπηρετήσουμε τον σκοπό μας, χωρίς οποιεσδήποτε εκτιμήσεις προσωπικής φύσης. Σήμερα, που έχουμε μια τελείως άλλη κατάσταση, τώρα που μπορεί καθένας να δει με ίδια του τα μάτια του ότι οι «λαμπροί στρατοί του Ντούτσε» δεν είναι καθόλου αήττητοι, όπως οι Αλβανοί φασίστες αξιωματούχοι καυχήθηκαν, είμαστε σε θέση να προσεγγίσουμε τις μάζες σε μια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, και συγχρόνως, να αρχίσουμε την άμεση δράση ενάντια στη φασιστική πανούκλα και τους δουλικούς αξιωματούχους της. Τελικά, ό,τι έχει γίνει είναι παρελθόν και δεν μπορεί να αλλάξει. Μερικοί έχουν καταφέρει περισσότερα, άλλοι λιγότερα. Το βασικό μας μέλημα τώρα είναι να μπορέσουμε να κάνουμε το καλύτερο σαν καλοί κομμουνιστές”.
Εκτός από αυτές τις δηλώσεις οι οποίες δεν έγιναν για να δικαιολογηθούν αλλά από απλό σεβασμό για την αλήθεια, οι αντιπρόσωποι της νεολαίας δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί οι δύο Γιουγκοσλάβοι σταλινικοί συνέχισαν να τους αντιμετωπίζουν τόσο άσχημα. Επιπλέον, όταν ζήτησαν πιο λεπτομερείς εξηγήσεις των διαταγών και των προτάσεων των Γιουγκοσλάβων σταλινικών, αυτοί θύμωσαν και τους επέπληξαν ως διανοούμενους. Όποτε τους ζητήθηκε μια εξήγηση, οι σταλινικοί χρησιμοποιούσαν τον όρο «διανοουμενισμός» ως ανώτατο επιχείρημά τους. Οι Αλβανοί σύντροφοι είχαν ζητήσει εξηγήσεις ειλικρινά και καλόπιστα. Επιδίωξαν αυτές τις εξηγήσεις προκειμένου να μάθουν με σαφήνεια τι έπρεπε να κάνουν για να εκπληρώσουν τα καθήκοντά τους με έναν πιο ικανοποιητικό τρόπο. Υπάρχουν, προφανώς, περιπτώσεις όπου αυτό απαιτεί πολύ χρόνο από τους ηγέτες, αλλά οι αποφάσεις και τα ζητήματα που δεν απαιτούν καμία εξήγηση είναι εξαιρέσεις και όχι κανόνας. Εντούτοις, οι σύντροφοι που ήταν αντίθετοι δέχτηκαν όλες τις αποφάσεις της πλειοψηφίας, ακόμα κι όταν δεν πείθονταν πάντα για την ορθότητά τους. Στο κλείσιμο της συζήτησης, ο Meladin ζήτησε από τη διάσκεψη των Αλβανών συντρόφων να τον εξουσιοδοτήσει για να διορίσει την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος. Αυτό συμφωνήθηκε εθελοντικά και καλόπιστα από όλους και με παντελή άγνοια για τους συνήθεις σταλινικούς ελιγμούς. Ο Meladin ανέφερε έπειτα τα ονόματα δύο ή τριών υποψηφίων από κάθε ομάδα, από τους οποίους θα επέλεγε τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής. Αλλά καθόρισε ως όρο ότι ανάμεσα στους υποψήφιους δεν πρέπει να είναι οι προηγούμενοι αρχηγοί των ομάδων, δεδομένου ότι οι προηγούμενες διαφορές τους θα διακινδύνευαν την εργασία στο Κόμμα, ειδικά εάν νέες διαφορές προέκυπταν στην Κεντρική Επιτροπή. Αυτό το επιχείρημα θεωρήθηκε επίσης σωστό από τους Αλβανούς συντρόφους. Μερικές ημέρες αργότερα οι ηγέτες της ομάδας Νεολαίας έμαθαν ότι η Κεντρική Επιτροπή διαμορφώθηκε από τους ηγέτες των άλλων δύο ομάδων συν ένα μέλος δικό τους. Αν και απογοητεύτηκαν από αυτό το γεγονός και από την κακή πίστη και πονηριά του Meladin, δεν έφεραν καμία αντίρρηση. Πράγματι η νεολαία σκέφτηκε ότι ο Meladin, που ως πεπειραμένος ξένος σύντροφος είχε την αμέριστη εμπιστοσύνη τους, ενεργούσε απλώς προς όφελος του Κόμματος. Εκτός αυτού, η νεολαία δεν θέλησε να σκεφτεί ο Meladin ότι ενδιαφέρονταν να γίνουν οι ίδιοι μέλη της Κεντρικής Επιτροπής με οποιοδήποτε κόστος. Οι ηγέτες της Ομάδας Νεολαίας δεν ενδιαφέρθηκαν καθόλου να κερδίσουν οι ίδιοι θέσεις. Ο μοναδικός τους στόχος ήταν το συμφέρον του Κόμματος. Αλλά οι ενέργειες του Meladin καθορίστηκαν σύμφωνα με το χαρακτήρα του. Σαν σταλινικός γραφειοκράτης, δεν θα μπορούσε να έχει ενεργήσει αλλιώς. Οι διαταγές που είχε λάβει από τους ανωτέρους του απαιτούσαν τη δημιουργία μιας κλίκας πρακτόρων που θα ήταν ολοκληρωτικά στη διάθεση του Κρεμλίνου. Ο Meladin έμαθε γρήγορα ότι οι ηγέτες Ομάδας Νεολαίας επειδή ήταν γνήσιοι μαρξιστές-λενινιστές, συνειδητοί με την αποστολή τους και επαναστάτες με την πραγματική έννοια του όρου, αποτελούσαν εμπόδιο στην εκτέλεση των σχεδίων του.

Μια κλίκα σχηματίζεται

Μόλις οι κατάλογοι μελών των τριών ομάδων δόθηκαν στην Κεντρική Επιτροπή, μαζί με όλους τους υλικούς πόρους (εκδόσεις, γραφομηχανές, κεφάλαια κ.λπ.), ένας από τους Γιουγκοσλάβους, ο Dusham, και ένα μέλος της Κ.Ε., που ήταν υπολοχαγός του, άρχισε να φτιάχνει διαφορετικούς πυρήνες, ανακατεύοντας όλα τα μέλη και των τριών ομάδων. Επειδή φοβόντουσαν τα μέλη της Ομάδας Νεολαίας, έβαλαν στους πυρήνες αυτούς το μέγιστο πιθανό αριθμό υποστηρικτών των άλλων ομάδων, με στόχο να πάρουν την πλειοψηφία στις εκλογές για τις περιφερειακές επιτροπές. Την επιλογή αυτή την έκαναν με την πρόφαση ότι στη δεδομένη φάση λίγοι από τους συντρόφους είχαν τα απαραίτητα προσόντα για την ιδιότητα του μέλους του κόμματος. Συγχρόνως, για να εξασφαλιστεί μια πλειοψηφία, δεν δίστασαν να φέρουν ανθρώπους εξαιρετικά αμφίβολου χαρακτήρα. Δεν φοβόντουσαν καθόλου τους ανθρώπους που υστερούσαν σε χαρακτήρα ή σε εκπαίδευση. Αυτούς που φοβούνταν ήταν τους κομμουνιστές. Οι φόβοι τους ήταν αβάσιμοι, αλλά άνθρωποι με συγχυσμένη συνείδηση τείνουν να υποψιάζονται ολόκληρο τον κόσμο. Αν οι ηγέτες της Ομάδας Νεολαίας επιδίωκαν να λάβουν θέσεις και αξιώματα, θα το είχαν κάνει από την αρχή αρνούμενοι να εμπιστευτούν το διορισμό της Κ.Ε. από τους Γιουγκοσλάβους, και με την επιμονή να δοθούν οι θέσεις στην Κ.Ε. σύμφωνα με τη θέληση των δικών τους μελών. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης των εκπροσώπων (1941) για την εκλογή της Περιφερειακής Επιτροπής Τιράνων, ένα μέλος της Ομάδας Νεολαίας εξεγέρθηκε ενάντια στις μεθόδους εκλογής που τις αποκάλεσε «φασιστικές». Αυτός ο σύντροφος αγανάκτησε από τη συμπεριφορά των Γιουγκοσλάβων, οι οποίοι υιοθέτησαν διάφορα κόλπα για να εκλέξουν τους υποψηφίους της επιλογής τους. Προφανώς τα γεγονότα αυτά και άλλα μικρότερης σπουδαιότητας συνέβαλαν στη γέννηση και την ανάπτυξη μιας δυσαρέσκειας στους μαχητές της νεολαίας. Οι δυσαρεστημένοι σύντροφοι απευθύνθηκαν στους προηγούμενους ηγέτες τους, Anastas και Xhepi. Αυτοί τους συμβούλεψαν, καταρχήν, να μην ασχοληθούν ατομικά με τα θέματα που το Κόμμα θα μπορούσε μόνο του να ρυθμίσει. Τους συμβούλεψαν να συζητούν κάθε λάθος με τους ηγέτες των επιμέρους τμημάτων τους. Τους συμβούλεψαν επίσης να μην επαναστατήσουν, δεδομένου ότι το Κόμμα ήταν νέο και τα λάθη ήταν αναπόφευκτα. Παρά τις προσπάθειες των Anastas και Xhepi, για να ηρεμήσουν οι δυσαρεστημένοι σύντροφοι, για το καλό του Κόμματος αυτοί κατηγορήθηκαν από τον Meladin και την Κεντρική Επιτροπή του για την διασπορά της δυσαρέσκειας. Αυτές οι ενέργειες τους πλήγωσαν βαθιά. Είχαν δείξει αρκετό πολιτικό θάρρος ερχόμενοι αντιμέτωποι με μεγαλύτερες πολιτικές δυσκολίες, κατά τη διάρκεια της φασιστικής κατοχής, αλλά και κάτω από το δικτατορικό καθεστώς του βασιλιά Zώγου. Αν ήθελαν, βεβαίως, είχαν αρκετό θάρρος να αντιπαρατεθούν στον Meladin ανοιχτά, αυτόν τον ίδιο Meladin που οι ίδιοι είχαν ελευθερώσει από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης και τον είχαν φέρει στα Τίρανα, αφήνοντας, με επιλογή τους, τα πάντα στα χέρια του.

Οι πρώτες διαφωνίες

Μόλις ο Meladin παγίωσε τη θέση του στην Αλβανία και διαμόρφωσε την δική του κλίκα, κάλεσε μια διάσκεψη της οποίας ο σκοπός ήταν να δικαστούν οι Anastas και Xhepi με την κατηγορία του φραξιονισμού.4 Ακολουθεί το κείμενο της απόφασης της διάσκεψης:
“Έχει γίνει φανερό ότι και οι δυο σας δεν έχετε ακόμη απαλλαγεί από το σεχταριστικό πνεύμα, και αυτό που είναι ακόμα σοβαρότερο, είναι ότι είστε οι κύριοι υποκινητές αυτού του πνεύματος ανάμεσα στους άλλους συντρόφους της προηγούμενης ομάδας σας. Πρέπει να αναγνωρίσετε ότι αυτό είναι ένα εμπόδιο για το Κόμμα. Η διάσκεψη σας συμβουλεύει να ομολογήσετε τα λάθη σας και να κάνετε την αυτοκριτική σας”.
Επιπλέον εκτός από τον Meladin και τους πράκτορές του, στην Κ.Ε. υπήρχε ένα άτομο που συμμετείχε σε αυτήν την διάσκεψη, το οποίο μόνο τρεις μήνες πριν, κατηγορήθηκε από τον ίδιο τον Meladin ότι ήταν πράκτορας μυστικών υπηρεσιών. Παρόλα αυτά ο Anastas και ο Xhepi δεν έκαναν καμία διαμαρτυρία και επέτρεψαν στη διάσκεψη να συνεχιστεί. Η απάντησή τους ήταν ως εξής:

΄΄Είναι προφανές ότι όταν δεν πηγαίνουν καλά μερικά πράγματα στο Κόμμα, τότε υπάρχει εμπόδιο στην ανάπτυξή του. Και συμφωνούμε με σένα ότι αυτό το εμπόδιο είναι το παλαιό πνεύμα των επιμέρους ομάδων. Αλλά δεν πρέπει να εξετάσετε αυτό το πνεύμα των ομάδων μονόπλευρα. Σαν μαρξιστές πρέπει πάντα να προσπαθήσουμε να επιλύσουμε τα προβλήματά μας με την βοήθεια του διαλεκτικού υλισμού. Ξέρετε ότι δεν υπάρχει κανένα αποτέλεσμα χωρίς μια αιτία. Το πνεύμα της ομάδας που εκφράζεται μεταξύ των συντρόφων μας είναι το προϊόν του πνεύματος που επικρατεί σε μια πολύ μεγαλύτερη έκταση μεταξύ των άλλων δύο ομάδων που είναι στην ηγεσία του Κόμματος. Η εξαφάνιση του πνεύματος ομάδας μεταξύ των συντρόφων της ηγεσίας θα το ανάγκαζε γρήγορα να διαλυθεί και μεταξύ των άλλων συντρόφων. Αλλά δεδομένου ότι έχετε το δικαίωμα να μας τοποθετήσετε σε δίκη, και λόγω αυτού να μην μας επιτρέψετε να εκθέσουμε τα δικά σας ελαττώματα, δεν έχουμε καμιά άλλη διέξοδο, παρά να κλείσουμε τα μάτια μας προς όφελος του ίδιου του Κόμματος, Επαναλαμβάνουμε ότι το πνεύμα ομάδας θα διαλυθεί μόνο μέχρι το σημείο που εσείς θα έχετε εφοδιαστεί με αποδείξεις δικαιοσύνης και αμεροληψίας”.
Το Συνέδριο έκλεισε με την ακόλουθη δήλωση από τον σύντροφο Meladin:
“Σε περίπτωση που η Κ.Ε. αποφασίσει να σας διαγράψει από το Κόμμα και συγχρόνως, λαμβάνοντας υπόψη ότι είστε παλαιοί επαναστάτες, αποφασίσει να διατηρήσει επαφή με σας, εσείς είστε πρόθυμοι να τηρήσετε αυτή την απόφαση; Γιατί, πρέπει να σας προειδοποιήσουμε ότι εάν διαφωνήσετε ή τοποθετηθείτε αρνητικά, το Κόμμα θα εγκρίνει πιο δραστικά μέτρα εναντίον σας”.

Ακόμα και ένα παιδί θα μπορούσε να καταλάβει το προφανές γεγονός ότι η Κ.Ε. του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος υπήρχε κατ’ όνομα μόνο, ενώ η πραγματική Κ.Ε. αποτελούνταν μόνο από τους Meladin και Dushan. Καθένας ήξερε ότι τα μέλη της Κ.Ε. ήταν πράκτορες του Meladin και εκτελεστές των διαταγών του. Οι Anastas και Xhepi, που αγαπούσαν το Κόμμα περισσότερο και από τις ζωές τους και που έλπιζαν ότι τα πράγματα θα βελτιώνονταν, ήταν όχι μόνο ανίκανοι για μια εχθρική τοποθέτηση απέναντι στο Κόμμα αλλά ήταν, αντίθετα, πρόθυμοι να παραμείνουν πάντα στη διάθεσή του. Από τότε, δεχόμενοι τη συνεργασία που προτάθηκε από τον Meladin, άρχισαν να υποψιάζονται ότι οι συστηματικές επιθέσεις του δεν θα έφερναν καλό. Η συμπεριφορά του Meladin τους έδειξε ότι δεν ήταν γνήσιος κομμουνιστής. Άρχισαν να τον θεωρούν ως ένα πανούργο Σέρβο σοβινιστή που, κάτω από τη μάσκα του κομμουνιστή ήθελε να διαμορφώσει μια κλίκα για να εξυπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντα της χώρας του. Εντούτοις, οι ηγέτες της Ομάδας Νεολαίας σκέφτηκαν ότι ήταν καλύτερα να αφήσουν την ευθύνη για τις συνέπειες αυτής της κατάστασης στην Κ.Ε. Από το να προκληθεί μια διάσπαση στο Κόμμα, προτίμησαν να παραιτηθούν . Αν και διαγραμμένοι από το κόμμα, εκπλήρωσαν όλους τους στόχους που είχαν θέσει με ακρίβεια και με καλή θέληση. Δυστυχώς, όμως, η τιμιότητα και η επαναστατική ευσυνειδησία τους είχαν ερεθίσει την γραφειοκρατική κλίκα. Τίμιοι σύντροφοι και καλοί επαναστάτες, οι οποίοι ήταν ιδιαίτερα αγαπητοί στις μάζες, έπρεπε να αποβληθούν. Για αυτόν τον λόγο, η ηγεσία διέταξε τους πράκτορές της να οργανώσουν ένα έλεγχο για την δραστηριότητα όλων των γνήσιων κομμουνιστών γενικά και των δύο πρώην συντρόφων ειδικότερα. Οι Anastas και Xhepi, αν και το ήξεραν αυτό, δεν έκαναν καμία διαμαρτυρία επειδή ήξεραν την αναγκαιότητα για ένα Κομμουνιστικό Κόμμα να ελέγχει τη δραστηριότητα των μελών του. Αυτό που τους εξόργισε ήταν το γεγονός ότι αυτοί που τοποθετήθηκαν ως οι υπεύθυνοι για να κάνουν τον έλεγχο ήταν άνθρωποι χωρίς την ελάχιστη μαρξιστική εκπαίδευση, και επομένως, αναρμόδιοι για έναν τέτοιο στόχο. Αυτή η δουλειά είναι πράγματι πολύ δύσκολη και λεπτή. Ένας μη μορφωμένος σύντροφος είναι, εκ των πραγμάτων, ανίκανος να κρίνει τα θέματα σωστά και θα κάνει ανακριβείς εκθέσεις που θα φέρουν σε δυσμένεια τους συντρόφους που είναι υπό την επιτήρησή του. Αλλά αυτό που είναι πολύ χειρότερο, είναι ότι οι πράκτορες αυτοί είχαν οδηγίες από την Κ.Ε. να φτιάχνουν δυσμενείς εκθέσεις για τους συντρόφους που ήταν υπό την επιτήρησή τους. Ένας ολόκληρος αριθμός εκθέσεων φτιάχτηκε, το περιεχόμενο των οποίων παραμένει μέχρι αυτήν την ημέρα άγνωστο στους συντρόφους τους οποίους αφορά. Οι σύντροφοι ήξεραν ότι η κομμουνιστική αρχή του ελέγχου των μελών είναι βασισμένη στην άριστη πρόθεση να ξεσκεπαστούν και να αποκαλυφθούν λάθη. Όμως δεν είναι, σε καμία περίπτωση, θεμιτό να χρησιμοποιηθεί αυτός ο έλεγχος με σκοπό την παγίδευση άλλων συντρόφων. Δυστυχώς, στο Αλβανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το πνεύμα του να στήσεις σε κάποιον μια παγίδα επικράτησε του πνεύματος της διόρθωσης των λαθών. Για έναν αποτελεσματικό έλεγχο, από την κορυφή μέχρι τα νύχια, όπως τον ήθελε και ο ίδιος ο Λένιν, δεν υπήρχε καν η παραμικρή πρόθεση από το Αλβανικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Υπήρξε, αποκλειστικά, ένας αυστηρός έλεγχος από τα πάνω, ενώ ο λενινισμός μας διδάσκει ότι ο έλεγχος πρέπει να είναι πολύ ισχυρότερος από κάτω, δεδομένου ότι τα λάθη που γίνονται από τους ηγέτες μπορούν να είναι καταστροφικά, ενώ αυτά που κάνουν μεμονωμένα μέλη δεν μπορούν να βλάψουν τόσο σοβαρά το Κόμμα. Εάν ένας σύντροφος προσπαθούσε να κάνει κριτική για τα λάθη ενός ηγέτη, τότε όχι μόνο αμφισβητούνταν το δικαίωμά του αυτό, αλλά βρισκόταν στη θέση να δέχεται επίθεση από τον ηγέτη του τμήματός του και να ονομάζεται υποτιμητικά Xhepist, τροτσκιστής, σαμποτέρ. Για να αποφύγουν αυτήν την αντιμετώπιση, οι σύντροφοι δεν τολμούσαν πλέον να επικρίνουν τα λάθη που παρατηρούσαν. Ακολουθεί, παρακάτω, ένα παράδειγμα κριτικής μέλους ενός τμήματος που αναφέρθηκε σε ένα μέλος της Περιφερειακής Επιτροπής της Valona και αφορά έναν ηγέτη. Ο εν λόγω σύντροφος, πηγαίνοντας μια νύχτα από ένα χωριό σε ένα άλλο, με μια συνοδεία οπλισμένων αντιστασιακών ανταρτών, συναντήθηκε με μερικούς φασίστες εθνοφρουρούς. Εκεί, αντί να φερθεί αντάξια της θέσης που είχε στο Κόμμα, φέρθηκε όπως ένας δειλός που εγκαταλείπει τους συντρόφους του και ακόμη και το πανωφόρι του. Σε μια άλλη περίπτωση, κατά τη διάρκεια μιας οδυνηρής μάχης (μια μάχη που έγινε επική για τους Αλβανούς) ενάντια στο φασιστικό στρατό που στάλθηκε για να χτυπήσει το χωριό, ο Gjormi, το ίδιο αυτό άτομο, εγκατέλειψε το μέτωπο με την πρόφαση ότι είχε στομαχόπονο. Στην πραγματικότητα εγκατέλειψε την μάχη προκειμένου να δειπνήσει με ψητό κοτόπουλο σε ένα άλλο χωριό από όπου ήταν σίγουρος ότι δεν μπορούσε ούτε να ακούσει το θόρυβο της μάχης. Υπήρξαν πολλές άλλες παρόμοιες περιπτώσεις.

Σημειώσεις

1. Η Ομάδα Korce ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1929, και επηρεάστηκε έντονα στο ξεκίνημά της από την ελληνική ομάδα των αρχειο-μαρξιστών. Μετά από την επιστροφή του Αli Kelmendi από τη Μόσχα, πήρε σταλινική κατεύθυνση και ο κύριος υποστηρικτής τους των ιδεών του Αρχείου, ο Niko Xoxi, διαγράφηκε. Ο Ενβέρ Χότζα προσχώρησε στην Ομάδα Korce όταν επέστρεψε από τη δυτική Ευρώπη το 1936. Η Ομάδα Shkoder διαμορφώθηκε το 1934, και ενώθηκε aπό Niko Xoxi, που την ήταν στην ηγεσία της μαζί με τον Zefa Mala. Από το 1938 εξέδωσε το Buletin Jeshil, ένα παράνομο περιοδικό που στρεφόταν ενάντια στις ιδέες του λαϊκού μετώπου που είχε η ομάδα Korce. Σύμφωνα με τους σταλινικούς, οι ηγέτες της “υποστήριζαν την άμεση κοινωνική, και όχι την εθνική επανάσταση, που θα αντιταχθεί στον ιμπεριαλισμό, αλλά θα είναι απρόθυμη να συνεργαστεί με τους εθνικιστές. Ήταν υπέρ της άμεσης δράσης όταν ήρθε ο καιρός, και όχι υπέρ των επιβραδυντικών και περιφερειακών ενεργειών” (Ιστορία του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας, σ. 53-4). Η συντριβή της ομάδας από τις συλλήψεις και τα βασανιστήρια το 1939, προκάλεσε την απογοήτευση που έστρεψε τα εναπομείναντα μέλη της προς το σταλινισμό. Η Ομάδα Νεολαίας προήλθε από μια διάσπαση της ομάδας Korce το 1940. Καθοδηγήθηκε από τους Anastas Lulja και Sadik Premtaj, «στοιχεία έντονων τροτσκιστικών και αναρχικών αποκλίσεων», σύμφωνα με τους σταλινικούς, που διαστρέβλωναν τις ιδέες τους ως εξής: «η φασιστική εισβολή θα επιφέρει την ανάπτυξη του καπιταλισμού, την ανάπτυξη του προλεταριάτου, και τη σταθεροποίηση των σχέσεων μεταξύ της Αλβανικής και Ιταλικής εργατικής τάξης. Κατά συνέπεια η ταξική μάχη θα αναπτυχθεί, δημιουργώντας ευνοϊκούς όρους για ένα Κομμουνιστικό Κόμμα που θα δώσει τον αγώνα για το Σοσιαλισμό» (Ιστορία του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος Εργασίας, σ.75).

2. Οι κατηγορίες που εξαπολύθηκαν ενάντια στην Ομάδα Νεολαίας ότι δεν έκανε δουλειά με τον κόσμο αλλά προσπαθούσε να διαμορφώσει μόνιμα στελέχη με μεταφράσεις μαρξιστικών βιβλίων συνεχίζουν να εξαπολύονται ακόμα από τους Αλβανούς σταλινικούς: “στην Αλβανία δεν υπήρχε προλεταριάτο ούτε ταξική πάλη και, επομένως, καμία βάση δεν υπήρχε για το σχηματισμό ενός Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι αγρότες ήταν συντηρητικοί και, αντιδραστικοί, και δεν θα μπορούσαν να γίνουν ο σύμμαχος της εργατικής τάξης. Έτσι υιοθέτησαν (η Ομάδα Νεολαίας) την τροτσκιστική θεωρία της εκπαίδευσης και της διατήρησης των μόνιμων στελεχών. Θεώρησαν τη σύνδεση και την εργασία με τις μάζες ως επικίνδυνες, γιατί αυτή θα έβαζε σε κίνδυνο τα μόνιμα στελέχη!” (Ιστορία του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος Εργασίας, σ.74-5).

3. Ο Αχμέτ Ζώγου αυτοανακηρύχθηκε ως «βασιλιάς Zog Ι», και κυβέρνησε την Αλβανία (1928-39) έως ότου οι Ιταλοί αποφάσισαν να τον θέσουν εκτός της χώρας.

4. Η έκτακτη διάσκεψη που επρόκειτο να είναι η δίκη των Lulja και Premtaj πραγματοποιήθηκε στα Τίρανα τον Ιούνιο του1942.