του ANDRE VLTCHEK*
Υπάρχουν πολλοί άνδρες με αυτόματα μπροστά από το κτίριο που στεγάζεται το Charlie Hebdo, στο Παρίσι. Είναι αστυνομικοί, με αλεξίσφαιρα γιλέκα και ισχυρά πυροβόλα όπλα. Παρατηρούν τους περαστικούς με τον δικό τους ιδιαίτερο, ερευνητικό και άκρως εκφοβιστικό τρόπο. Οι εκδότες του Charlie Hedbo προστατεύονται καλά, μερικοί μετά θάνατον.
Εάν πιστεύει κανείς ότι η Γαλλία δεν είναι αστυνομικό κράτος , στο βαθμό που είναι το Ηνωμένο Βασίλειο ή οι ΗΠΑ, πρέπει να το ξανασκεφθεί. Βαριά οπλισμένοι στρατιώτες και αστυνομικοί είναι ορατοί σε όλες τις στάσεις του τρένου και σε πολλές διασταυρώσεις, ακόμη και σε στενά δρομάκια. Οι πάροχοι του Διαδικτύου κατασκοπεύουν ανοιχτά τους πελάτες τους. Τα ΜΜΕ αυτολογοκρίνονται. Η προπαγάνδα του καθεστώτος είναι “πρώτης προτεραιότητας”.
Οι Γάλλοι όμως, τουλάχιστον η πλειονότητά τους, πιστεύουν ότι ζουν σε μια “ανοικτή και δημοκρατική κοινωνία”. Εάν τους ρωτήσεις, δεν μπορούν να το αποδείξουν. Δεν έχουν επιχειρήματα. Απλά λένε ότι είναι ελεύθεροι, και το πιστεύουν.
***
Οι υπάλληλοι του Charlie Hebdo περιοδικά βγαίνουν έξω από το κτίριο για να καπνίσουν. Προσπαθώ να τους πιάσω κουβέντα, αλλά απαντούν κοφτά. Κάνουν το παν για να με αγνοήσουν, Διαισθητικά, κατά κάποιον τρόπο, αντιλαμβάνονται ότι δεν είμαι εκεί για να τους πω την επίσημη εκδοχή των πραγμάτων.
Τους ρωτώ γιατί δεν σατίρισαν ποτέ τη δυτική νεοαποικιοκρατία, το γκροτέσκο δυτικό εκλογικό σύστημα ή τους συμμάχους της Δύσης που διαπράττουν γενοκτονίες σ’ όλο τον κόσμο: Ινδία, Ισραήλ, Ινδονησία, Ρουάντα ή Ουγκάντα; Με απωθούν ανυπόμονα με τη γλώσσα του σώματός τους. Αυτές οι σκέψεις δεν ενθαρρύνονται και το πιθανότερο δεν επιτρέπονται. Ακόμη και οι χιουμορίστες και οι γελωτοποιοί στη σημερινή Γαλλία ξέρουν τη θέση τους.
Αμέσως με άφησαν να καταλάβω ότι κάνω πολλές ερωτήσεις. Ένας από αυτούς κοιτάζει με νόημα προς την κατεύθυνση των ένοπλων φρουρών. Έπιασα το υπονοούμενο. Δεν είχα διάθεση για πολύωρες ανακρίσεις. Και έφυγα.
Στη γειτονιά υπάρχουν αρκετά μέρη που ξεχειλίζουν από συμπάθεια για τα θύματα – τους 12 ανθρώπους που πέθαναν κατά την επίθεση που έγινε στο περιοδικό τον περασμένο Ιανουάριο. Κρέμονται γαλλικές σημαίες και υπάρχουν άσπρα πλαστικά ποντίκια με γραμμένο στο σώμα τους το “Je Suis Charlie”. Μια μεγάλη αφίσα γράφει: “Είμαι άνθρωπος”. Σε άλλες αφίσες διαβάζουμε:”Ισλαμίστριες πόρνες” με το ισλαμίστριες διορθωμένο με κόκκινο σε “τρομοκράτισσες” – Putain de terroristes.
Υπάρχουν πολλά γκράφιτι σε όλη την περιοχή που αναφέρονται στην ελευθερία. “Libre comme Charlie”, “Ελεύθερος όπως το Charlie”!
Ξαφνικά εμφανίζεται μια γυναίκα. Είναι καλοντυμένη, κομψή. Στέκεται δίπλα μου για λίγα δευτερόλεπτα. Συνειδητοποιώ ότι το σώμα της τρέμει. Κλαίει.
“Είσαστε συγγενής;”, τη ρωτώ ευγενικά.
“Όχι, όχι”, απαντά. “Είμαστε όλοι συγγενείς τους. Είμαστε όλοι συγγενείς τους. Είμαστε όλοι Charlie!”
Ξαφνικά με αγκαλιάζει. Νιώθω το βρεγμένο από τα δάκρυα πρόσωπό της στο στήθος μου. Προσπαθώ να δείξω ευαισθησία. Την κρατώ σφιχτά, αυτή την παράξενη, άγνωστη γυναίκα. Όχι γιατί το θέλω, αλλά γιατί νιώθω ότι δεν έχω άλλη επιλογή. Αφού εκπλήρωσα το ευγενικό καθήκον μου, απομακρύνθηκα από τη γειτονιά αυτή.
***
Δεκαπέντε λεπτά ποδαρόδρομο από το κτίριο του Charlie Hebdo είναι το μεγαλειώδες Εθνικό Μουσείο Πικάσο και δεκάδες γκαλερί. Θα επισκεφθώ καμιά πενηνταριά απ’ αυτές, τουλάχιστον.
Θέλω να μάθω τα πάντα για την ελευθερία της έκφρασης που το γαλλικό κοινό τόσο πολύ λαχταρά και “υπερασπίζεται”.
Αλλά αυτό που βλέπω είναι μια ατέλειωτη κοινοτοπία. Βλέπω ένα σπασμένο παράθυρο μιας γκαλερί και την πινακίδα: ‘Έσπασες την τέχνη μου”. Υποτίθεται ότι αυτό αποτελεί από μόνο του έργο τέχνης.
Οι γκαλερί εκθέτουν ατέλειωτες γραμμές και τετράγωνα, φανταστικά σχήματα και χρώματα..
Σε αρκετές βλέπω αφηρημένη τέχνη στο στιλ του [Αμερικανού ζωγράφου] Πόλοκ.
Ρωτώ τους ιδιοκτήτες των γκαλερί εάν ξέρουν κάποιες εκθέσεις που να συγκεντρώνουν έργα τα οποία αφορούν τα βάσανα των δεκάδων χιλιάδων άστεγων που μετά βίας επιβιώνουν στον δριμύ παριζιάνικο χειμώνα. Υπάρχουν ζωγράφοι και φωτογράφοι που εκθέτουν τις απαίσιες παράγκες κάτω από τις γέφυρες των λεωφόρων και του τρένου; Και τις γαλλικές στρατιωτικές εκστρατείες στην Αφρική που καταστρέφουν εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές; Υπάρχουν καλλιτέχνες που αγωνίζονται να μη γίνει η Γαλλία ένα από τα ηγεμονικά κέντρα της αυτοκρατορίας;
Μου ρίχνουν ματιές αποτροπιασμού ή αηδίας. Μερικά βλέμματα δείχνουν ότι κάποιοι θορυβήθηκαν. Οι ιδιοκτήτες των γκαλερί δεν έχουν ιδέα για τι πράγμα μιλάω.
Το Μουσείο Πικάσο εκπέμπει έντονα τη διάθεση της “θεσμοποίησης”. Εδώ, κανείς δεν θα μπορούσε να υποθέσει ποτέ ότι ο Πικάσο ήταν κομμουνιστής και βαθιά στρατευμένος ζωγράφος και γλύπτης. Από τις άψογα οριοθετημένες αίθουσες περνά το ένα μετά το άλλο γκρουπ Γερμανών τουριστών, αποτελούμενων κυρίως από ηλικιωμένους ανθρώπους, συνοδευόμενα από τους ξεναγούς τους.
Δεν αισθάνομαι τίποτε εδώ. Το μουσείο αυτό δεν με εμπνέει, είναι ευνουχισμένο. Όσο περισσότερο μένω τόσο αισθάνομαι ότι ο επαναστατικός μου ζήλος εξατμίζεται.
Σπεύδω στο γραφείο και πιάνω μια νεαρή έφορο.
Της λέω όσα σκέφτομαι για το μουσείο και για τις εμπορικές γκαλερί που το περιβάλλουν.
“Αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων που συμμετείχαν στην πορεία και έγραψαν μηνύματα γύρω από το Charlie Hedbo… Τι εννοούν με τη λέξη “ελευθερία”; Φαίνεται σαν να μην υπάρχει πια τίποτε ελεύθερο στη Γαλλία. Τα ΜΜΕ ελέγχονται και η τέχνη έχει γίνει είδος ανεγκέφαλης ποπ”.
Δεν έχει να πει τίποτε. “Τελικά απάντησε: “Δεν ξέρω”. “Οι ζωγράφοι ζωγραφίζουν ό,τι θέλει να αγοράσει ο κόσμος”.
“Έτσι είναι, αλήθεια;” ρώτησα.
Και ανέφερα το “798” στο Πεκίνο όπου εκατοντάδες γκαλερί εκθέτουν άκρως πολιτικοποιημένα έργα.
“Στις καταπιεστικές κοινωνίες, η τέχνη τείνει να είναι πιο στρατευμένη”, απαντά.
Της λέω τι σκέφτομαι. Της λέω ότι για εμένα, και για πολλούς δημιουργικούς ανθρώπους που συνάντησα στην Κίνα, το Πεκίνο δίνει την αίσθηση πολύ μεγαλύτερης ελευθερίας, πολύ λιγότερης πλύσης εγκεφάλου και καταπίεσης από ό,τι το Παρίσι. Με κοιτάει με φρίκη και μετά με τον συνήθη ευρωπαϊκό σαρκασμό. Νομίζει ότι προκαλώ, ότι προσπαθώ να κάνω χιούμορ. Δεν μπορεί να εννοώ αυτά που λέω. Είναι σαφές, δεν είναι;, ότι αυτοί οι Γάλλοι καλλιτέχνες είναι ανώτεροι, ότι η δυτική κουλτούρα είναι η πιο σπουδαία. Ποιος θα μπορούσε να αμφιβάλλει;
Της δίνω την κάρτα μου. Αυτή αρνείται να μου πει το όνομά της.
Φεύγω αηδιασμένος, όπως είχα φύγει αηδιασμένος και από τη Συλλογή Πέγκι Γκούγκενχάιμ στη Βενετία.
Κάποια στιγμή μπήκα σε ένα καφενείο, να πιω καφέ και νερό.
Μπήκε μέσα ένας άντρας με έναν τεράστιο σκύλο. Πήγαν στο μπαρ. Το σκυλί έβαλε τα δυο του πόδια πάνω στο μπαρ. Πήραν και οι δύο μπίρα στα όρθια: ο άντρας με ποτήρι, ο σκύλος σε πιατάκι. Λίγα λεπτά αργότερα πλήρωσαν και έφυγαν.
Μουτζούρωσα στο σημειωματάριό μου: “Στη Γαλλία, οι σκύλοι είναι ελεύθεροι να πίνουν μπίρα στα καφενεία”.
***
Στην ίδια γειτονιά, ανακάλυψα ένα τεράστιο Εθνικό Αρχείο, ένα όμορφο συγκρότημα κτιρίων με κήπους και πάρκα τριγύρω.
Στο μέρος εκείνο φιλοξενείται μια μεγάλη έκθεση: πώς η Γαλλία συνεργάστηκε με τη ναζιστική Γερμανία στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η αναπαράσταση του παρελθόντος αυτού είναι μεγαλειώδης και πλήρης: με εικόνες και κείμενα, με προβολή ταινιών.
Για πρώτη φορά σε πολλές ημέρες, εντυπωσιάζομαι. Όλα είναι πολύ οικεία, εκ βαθέων.
***
Τη νύχτα βρέθηκα σ΄ εκείνη την τεράστια νέα Φιλαρμονική, στα προάστια του Παρισιού, κοντά στο Πορτ ντε Παντέν. Κατάφερα να βρω λαθραία πρόσκληση για τα εγκαίνια μιας πολύ μεγάλης έκθεσης αφιερωμένης στον Γάλλο συνθέτη, μαέστρο και συγγραφέα Πιερ Μπουλέζ. Εκείνο τον ίδιο Μπουλέζ που επί πολλά χρόνια προωθούσε την ιδέα ενός δημόσιου τομέα που θα αναλάμβανε τη γαλλική κλασική μουσική σκηνή.
Κανένας δεν διαμαρτυρόταν στην έκθεση και δεν άκουσα αστεία εις βάρος του Πιερ Μπουλέζ. Όλη η έκθεση ήταν θαυμάσια οργανωμένη. Μεγάλος σεβασμός προς μια καλλιτεχνική προσωπικότητα του κατεστημένου, προς το καλλιτεχνικό απαράτσνικ.
Άκουσα ένα άρτιο τεχνικά κονσέρτο σύγχρονης κλασικής μουσικής, με νέα όργανα.
Όμως πουθενά μέσα σ’ αυτούς τους φοβερούς χώρους της Φιλαρμονικής δεν άκουσα κάποιο θρήνο, κάποιο ρέκβιεμ για τα εκατομμύρια ανθρώπους που κυριολεκτικά κατέσφαξε η αυτοκρατορία, της οποίας αναπόσπαστο μέρος αποτελεί η Γαλλία. Ούτε νέες συμφωνίες ή όπερες για τα θύματα των Παπούα, του Κασμίρ, της Παλαιστίνης, της Λιβύης, του Μάλι, της Σομαλίας, της Δημοκρατίας του Κογκό ή του Ιράκ.
Ένας καινούργιος φίλος, ο Φρανσουά Μινό, γράφει μια όπερα για τους σαρωτικούς βομβαρδισμούς της αεροπορίας των ΗΠΑ στην Πεδιάδα των Αγγείων [πρόκειται για αρχαία, τεράστια πέτρινα πιθάρια, άγνωστης προέλευσης], στο Λάος, κατά τη διάρκεια του “μυστικού πολέμου” που διεξήγαγε η Δύση ενάντια στο Λάος. Τον βοηθώ σ’ αυτό το μεγάλο και ευγενικό έργο του. Παραδόξως (ή μήπως λογικά;) ο Φρανσουά ζει στις ΗΠΑ και όχι στη Γαλλία.
Όταν μοιράστηκα μαζί του τις σκέψεις μου για το Charlie Hebdo και την ελευθερία της έκφρασης στη Γαλλία, είπε:
“Είναι τρομερό. Η καλλιτεχνική σκηνή απωθεί. Οι άνθρωποι είναι ζόμπι. Η μαζική αντίδραση στην επίθεση κατά του Charlie H είναι αηδιαστική και καταθλιπτική. Το ‘1984’ συμβαίνει και οι άνθρωποι είναι τόσο τυφλοί που δεν το βλέπουν”.
Λίγες ώρες αργότερα έλαβα ένα μήνυμα με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στο οποίο ο Φρανσουά στοχαζόταν την περίπλοκη σχέση του με τη γενέτειρά του και την κουλτούρα της:
“Στις μέρες μας είναι αδύνατον να είσαι Γάλλος και να θέλεις να εκφραστείς ελεύθερα. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 δεν μπορούσα να δεχθώ το πλαίσιο που έθετε η κουλτούρα στους καλλιτέχνες της και η κουλτούρα δεν μπορούσε να δεχθεί την αμφισβήτησή μου και τη διαφορετική προσέγγιση στην καλλιτεχνική δημιουργία. Είτε με έβριζαν είτε, το χειρότερο, με αγνοούσαν. Έτσι έφυγα. Πρέπει να ταξιδέψει κανείς εκτός Ευρώπης, να ζήσει και να δουλέψει εκτός, για να νιώσει τον κόσμο.
Αντιλήφθηκα επίσης ότι τα πολιτικά στρατευμένα έργα τέχνης δεν θεωρούνταν πραγματική τέχνη στο Παρίσι. Στη Γαλλία υπάρχει το εξής: κάθε πολιτική ανάμειξη θεωρείται ή προπαγάνδα ή διαφήμιση. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, υποτίθεται ότι έπρεπε να κάνουμε τέχνη για την τέχνη. Ζούσαμε κάτω από τον γυάλινο θόλο του θερμοκηπίου. Ήμαστε ‘προστατευμένοι από την κυβέρνηση’.
Μας έδιναν να καταλάβουμε ότι δεν έπρεπε να μιλάμε δημόσια για την πολιτική ή τη θρησκεία. Ίσως η γαλλική εκκοσμίκευση να ήταν καλή ιδέα κάποτε , αλλά όχι σήμερα στο βαθμό που η πολιτική και θρησκεία έχουν γίνει ταμπού. Υπάρχει ένα κλίμα φόβου: οι ηλικιωμένοι και οι δάσκαλοι μετά δυσκολίας μιλούν για πολιτική και θρησκεία. Και έτσι εμείς δεν γνωρίζουμε! Στη Γαλλία, ορισμένα πράγματα απαγορεύεται να τα γνωρίζει κανείς.
Η ζωή στο Παρίσι έγινε ασφυκτική. Οι γνώμες δεν εκφράζονταν. Δεν μας επέτρεπαν να γνωρίσουμε τους άλλους. Η ζωή έγινε βαρετή: δεν είχαμε να μιλήσουμε για κάτι ουσιαστικό. Και έτσι μιλούσαμε για τα λιπαρά φαγητά και το γαλλικό κρασί. Οι οικονομολόγοι περιγράφουν τη γαλλική οικονομία ως ‘αυστηρή’, θα πήγαινα πιο πέρα και θα έλεγα ότι και η γαλλική συμπεριφορά και η γαλλική ταυτότητα είναι αυστηρή. Οι Γάλλοι δεν μπορούν να το δουν επειδή τώρα όλοι σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Προσπαθούν σκληρά να παραμείνουν Γάλλοι, να διατηρήσουν τη γαλλικότητά τους, ξεχνώντας πόσο έχει αναμειχθεί ο κόσμος. Η κουλτούρα τους φτιάχτηκε με το αίμα που έρευσε από τις γαλλικές αποικίες και πάνω στα θεμέλια της σύγχρονης γαλλικής αυτοκρατορίας”.
***
Πού είναι σήμερα εκείνοι οι γενναίοι πνευματικοί άνθρωποι της Γαλλίας , που τόσο θαυμάζαμε για το θάρρος και την ακεραιότητά τους;
Ουδέποτε ήταν “τέλειοι” και αλάνθαστοι, όπως εξάλλου όλοι οι άνθρωποι, αλλά συχνά βρίσκονταν με το μέρος των καταπιεσμένων, καλούσαν σε επαναστάσεις και μερικοί από αυτούς για να τερματιστεί η αποικιοκρατία. Καταλόγιζαν ευθύνες στη δυτική κουλτούρα για τη φρίκη που αντιμετώπισε ο πλανήτης μας επί αιώνες.
Εμίλ Ζολά και Βικτόρ Ουγκό, αργότερα Σαρτρ, Καμί, Μαλρό, Μποβουάρ, Αραγκόν…
Ποιους έχουμε τώρα; Τον Μισέλ Ουελμπέκ και τα μυθιστορήματά του γεμάτα με προσβολές εναντίον του Ισλάμ και με “δάκρυα ευγνωμοσύνης” των ηρώων του ύστερα από κάθε “πίπα” που τους κάνουν οι φιλενάδες τους.
Η κληρονομιά του Ουελμπέκ και του Charlie μοιάζουν λίγο.
Αυτό είναι το καλύτερο που μπορεί να προσφέρει η γαλλική κουλτούρα τούτη την εποχή; Μπορεί να ονομαστεί κουράγιο το να κλοτσάει κανείς τον πεσμένο καταγής, αυτόν που ήδη έχει καταστρέψει η Δύση, τον ταπεινωμένο, το ράκος;
Είναι τα ροζ κανίς με τα ασημένια λουριά, που εκτίθενται στις τοπικές γκαλερί, η ουσία αυτού που λέγεται ελευθερία έκφρασης; Θα λογοκρίνονταν τέτοια έργα ακόμη και στην Ινδονησία ή το Αφγανιστάν; Δεν υπάρχει ανάγκη για ελευθερία της έκφρασης. Υπάρχει δειλία και ιδιοτέλεια – ακριβώς ό,τι προωθεί η αυτοκρατορία.
***
Ο Κριστόφ Ζουμπέρ, ένας Γάλλος ντοκιμαντερίστας, μου είπε τα εξής:
“Αρχικά, όταν άκουσα τι είχε συμβεί στους ανθρώπους του Charlie Hedbo, αισθάνθηκα θλίψη. Μετά τρομοκρατήθηκα. Όχι από την τρομοκρατική ενέργεια, αλλά από τις πράξεις του πλήθους. Όλοι είχαν κατηχηθεί: να σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, να ενεργούν με τον ίδιο τρόπο. Όπως στο ‘1984’ του Όργουελ!, Πιο συγκεκριμένα ‘την 8η ημέρα’”.
“Στη Γαλλία, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τίποτε για τον κόσμο”, συνεχίζει ο Κριστόφ. “Πιστεύουν ό,τι τους λέει η προπαγάνδα των ΜΜΕ”.
“Δεν μου επιτρέπουν να μιλήσω”, μου εξήγησε η πρέσβειρα της Ερυθραίας στη Γαλλία Χάνα Σιμόν. “Με προσκαλούν σε κάποια τηλεοπτική εκπομπή στην οποία παρουσιάζουν μια ταινία που κριτικάρει τη χώρα μου. Μιλούν αυτοί και όταν προσπαθώ να απαντήσω με κόβουν”.
“Δεν καταλαβαίνω τι μου λες”, απαντά λυπημένα ο καλός Ασιάτης φίλος μου, αφού του διηγήθηκα τον μεγάλο ξεσηκωμό εναντίον της Δύσης σε όλο τον κόσμο – στη Λατινική Αμερική, στην Κίνα, στη Ρωσία, στην Αφρική … Είναι πολύ καλλιεργημένος και μορφωμένος άνθρωπος και δουλεύει στην ΟΥΝΕΣΚΟ. “Ξέρεις, εδώ ακούμε μόνο τη μια πλευρά: την επίσημη”.
Αναρωτιέμαι αν, ίσως σε 70 χρόνια από σήμερα, τα Εθνικά Αρχεία θα παρουσιάζουν κάποια άλλη μεγάλη έκθεση: τη συνεργασία της Γαλλίας με τον νεοφιλελευθερισμό και την άμεση ανάμειξή της στην οικοδόμηση ενός παγκόσμιου φασιστικού καθεστώτος που ελέγχεται από τη Δύση.
Προς το παρόν, και όσο οι σκύλοι μπορούν να πίνουν μπίρα στα μπαρ, ο φασισμός, ο ιμπεριαλισμός και ο νεοφιλελευθερισμός δεν φαίνεται να έχουν καμιά σημασία …
Μετάφραση: Αριάδνη Αλαβάνου
Πηγή: Counterpunch, 20-22/3/2015.
Πρόσφατα σχόλια