Φεβρουάριος 2014, Βοσνία: «Πεινάμε» σε τρεις γλώσσες

Κατ’ αρχάς πρόκειται για έναν ξεσηκωμό που πυροδοτήθηκε από τους ταξικούς αγώνες στην Τούζλα, όταν οι εργάτες πέντε πρώην κρατικών εργοστασίων της περιοχής κλιμάκωσαν τις κινητοποιήσεις τους ενάντια στη μη καταβολή των μισθών τους, την ιδιωτικοποίηση και το κλείσιμο των εργοστασίων κι ο αγώνας τους αγκαλιάστηκε από μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας. Αυτή η λειτουργία των εργατικών διεκδικήσεων ως πυροκροτητή ενός τέτοιου κοινωνικού ξεσπάσματος είναι κάτι πρωτοφανές για την ευρύτερη περιοχή από τη δεκαετία του 1990 κι έπειτα. Δεύτερον -και στην περίπτωση της Βοσνίας ομοίως σημαντικό- ο αντιεθνικιστικός χαρακτήρας που έλαβαν εξαρχής οι κινητοποιήσεις. Εδώ πρέπει να κάνουμε μια ειδική μνεία στο ιστορικό φορτίο της περιοχής. Κατά τον Β΄ ΠΠ η Βοσνία-Ερζεγοβίνη υπήρξε το θέατρο των μεγαλύτερων συγκρούσεων μεταξύ των γιουγκοσλάβων παρτιζάνων και των ντόπιων και ξένων φασιστικών κι εθνικιστικών δυνάμεων από την άλλη. Στα βουνά της Βοσνίας περισσότερο από οπουδήποτε αλλού σφυρηλατήθηκε η ιδέα μιας πολυεθνικής αλλά εθνικά ισότιμης και σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Σ’ αυτήν την περιοχή, ένα εθνικό χωνευτήρι λαών και θρησκειών, υπήρξε αργότερα κατά τη διάρκεια της ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας το μεγαλύτερο ποσοστό μεικτών γάμων καθώς και ανθρώπων που δήλωναν εθνικά Γιουγκοσλάβοι υιοθετώντας μια εθνική ταυτότητα που ουσιαστικά σήμαινε μια άρνηση κι υπέρβαση των εθνικών ταυτοτήτων. Μάλιστα, κατά την τελευταία απογραφή πριν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, το ποσοστό των εθνικά Γιουγκοσλάβων στα αστικά κέντρα της Βοσνίας (Τούζλα, Σαράγεβο, Μόσταρ κ.α.) έφτανε ή ξεπερνούσε το 15% τη στιγμή που το συνολικό ποσοστό σε γιουγκοσλαβικό επίπεδο κυμαινόταν γύρω στο 5%. Αυτή όμως ήταν κι η περιοχή που δοκιμάστηκε σκληρά κατά τη διαδικασία διαμελισμού της Γιουγκοσλαβίας όταν στα εδάφη της συγκρούστηκαν με λύσσα τρεις εθνικισμοί (σερβικός-κροατικός-βοσνιακός μουσουλμανικός) με την ανάμιξη των διεθνών ιμπεριαλιστικών κέντρων (ΝΑΤΟ-ΕΕ). Η Βοσνία, λοιπόν, αποτελεί βαρόμετρο και δείκτη για όλη τη γύρω περιοχή. Υπ’ αυτήν την έννοια μας επιτρέπεται να είμαστε αισιόδοξοι.«Μια εργατική τάξη, ενιαία πάλη»

Το εργοστάσιο Σοντάσο στην Τούζλα µέχρι το 1991 παρήγαγε το 80% του αλατιού της Γιουγκοσλαβίας. Το 1999 η παραγωγή του είχε πέσει στο ένα δέκατο, όµως ακόµα απασχολούσε 2.500 εργάτες. Το 2002 ιδιωτικοποιήθηκε και το 2013 είχαν αποµείνει µόλις 422 εργάτες κι αυτοί απλήρωτοι. Το κτήριο της τοπικής κυβέρνησης της Τούζλα που παραδόθηκε στις φλόγες την προηγούµενη εβδοµάδα έφερε ακόµα την επιγραφή της Σοντάσο, καθώς κάποτε στέγαζε τα κεντρικά γραφεία του κρατικού εργοστασίου. Πολύ εύστοχα ένας βόσνιος µπλόγκερ σχολίασε ότι, αν θέλουµε να καταλάβουµε την οργή των διαδηλωτών της Τούζλα, πρέπει να αναρωτηθούµε τι αισθήµατα τους προκαλούσε η θέα ενός κτηρίου του οποίου η λειτουργία κάποτε έδινε ζωή σ’ ένα σηµαντικό κοµµάτι εργαζοµένων και τώρα στεγάζει µια γραφειοκρατία που ζει από αυτούς.

Αυτό είναι το φόντο των πρόσφατων εξελίξεων στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη: Μια διαλυµένη απ’ τις ιδιωτικοποιήσεις και την επέλαση του ξένου κεφαλαίου οικονοµία και ένα διαιρεµένο κράτος που κυβερνάται από εθνικά χρωµατισµένες πολιτικές γραφειοκρατίες και την επιστασία µιας υπερεθνικής ιµπεριαλιστικής γραφειοκρατικής ελίτ. Η εδώ και καιρό υποβόσκουσα κοινωνική οργή εκφράστηκε µαζικά την προηγούµενη εβδοµάδα, όταν αρχικά στην Τούζλα και σύντοµα σε πάνω από τριάντα πόλεις της Βοσνίας εργαζόµενοι, άνεργοι και άλλα κοινωνικά στρώµατα ξέσπασαν βίαια εναντίον όλων των συµβόλων της εξουσίας. Περισσότερα από 15 κυβερνητικά κτήρια λεηλατήθηκαν, αυτοκίνητα πολιτικών αναποδογυρίστηκαν και πετάχτηκαν σε κοίτες ποταµών, τα γραφεία των κοµµάτων εξουσίας και των εθνικιστικών κοµµάτων καταστράφηκαν και οι δυνάµεις καταστολής αντιµετωπίστηκαν µε ανάλογη βία µε αυτή που και οι ίδιες χρησιµοποίησαν εναντίον των διαδηλωτών. Το κράτος προσπάθησε να απαντήσει εκφοβιστικά µε εκατοντάδες συλλήψεις, εισβολές σε σπίτια και χαρακτηρισµό των διαδηλωτών ως «χούλιγκανς», όµως η προσπάθεια τροµοκράτησης δεν πτόησε τους διαδηλωτές. Επίσης, για πρώτη φορά µετά το διαµελισµό της Γιουγκοσλαβίας οργανώθηκαν πορείες αλληλεγγύης στις πρωτεύουσες των γειτονικών κρατών µε συνθήµατα όπως το «Μία εργατική τάξη, ενιαία πάλη» (Κροατία) και αντι-ΕΕ τόνο (Σερβία). Αν και οι διαδηλωτές σε Βελιγράδι, Ζάγκρεµπ και Σκόπια ήταν µόλις µερικές εκατοντάδες, ο συµβολισµός ήταν πολύ ισχυρός. Πολύ ορθά όπως σχολίασε ο σλοβένος διανοούµενος Σλαβόι Ζίζεκ, αυτή τη φορά οι διαδηλωτές µπόρεσαν να καταλάβουν τα εθνικά ψέµατα των ηγετών τους.

Αυτή η προοπτική της αλληλεπίδρασης των λαών της πρώην Γιουγκοσλαβίας σε φιλοεργατικό, αντιεθνικιστικό πλαίσιο πρέπει να τάραξε τις ντόπιες και ξένες ελίτ. Είναι εκπληκτικό να παρακολουθήσει κανείς πώς οι δηλώσεις κορυφαίων πολιτικών των τριών εθνοτήτων τις πρώτες ηµέρες των επεισοδίων ταυτίζονται στο ότι υποτίθεται πως αποκαλύπτουν κάποια συνωµοσία µε σκοπό να πλήξει την ιδιαίτερη εθνότητά τους.

Ακολούθως έσπευσαν να αναµειχθούν τα γύρω κράτη-προστάτες. Έτσι, ο πρωθυπουργός της Σερβίας επισκέφτηκε τη Σερβική ∆ηµοκρατία της Βοσνίας, απ’ όπου µε τον οµόλογό του τόνισαν ότι το σερβικό στοιχείο δεν συµµετέχει στις διαδηλώσεις κι ότι η Σερβική ∆ηµοκρατία παραµένει όαση σταθερότητας. Αν και όντως στις σερβικές περιοχές της Βοσνίας σηµειώθηκαν µικρές µόνο πορείες, σύµφωνα µε έρευνα που διεξήχθη µεσούντων των κινητοποιήσεων το 78% των Σέρβων της Βοσνίας βλέπει µε συµπάθεια τις διαδηλώσεις. Κάτι λιγότερο γνωστό είναι ότι, την ίδια στιγµή, στην ίδια τη Σερβία απλήρωτοι εργάτες εργοστασίων, χωρίς να καθοδηγούνται από κανένα συνδικάτο, µπλόκαραν σε δύο περιπτώσεις τις σιδηροδροµικές γραµµές και την εθνική οδό αντίστοιχα, γεγονός το οποίο θάφτηκε από τα σερβικά ΜΜΕ. Με τη σειρά του ο κροάτης υπουργός Εξωτερικών επισκέφτηκε την πολύπαθη πόλη του Μόσταρ προσπαθώντας να επηρεάσει τους Κροάτες που αποτελούν την πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης, ενώ ο τούρκος οµόλογός του Αχµέτ Νταβούτογλου συναντώντας όλη την ηγεσία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης δήλωσε από το Σαράγεβο ότι η Τουρκία είναι έτοιµη να παραχωρήσει δάνειο στήριξης πολλών εκατοµµυρίων.

Ακριβώς αυτή η εσπευσµένη κινητοποίηση των ελίτ, η αναλογία των επιχειρηµάτων και το ποντάρισµά τους στον εθνικισµό αποδεικνύουν µε τον πιο γλαφυρό τρόπο τη δυναµική της βοσνιακής εξέγερσης. Εσείς πώς θα αισθανόσασταν ως µέλος κάποιας εκ των εθνικών ελίτ της Βοσνίας, αν βλέπατε στο κατεστραµµένο κτήριο της κυβέρνησής σας να δεσπόζει το σύνθηµα «Πρέπει να παραιτηθείτε όλοι. Θάνατος στον εθνικισµό»; Απ’ την πλευρά τους, οι διαδηλωτές που µε τις κινητοποιήσεις τους υποχρέωσαν σε παραίτηση τουλάχιστον πέντε τοπικές κυβερνήσεις βρίσκονται σε κρίσιµη καµπή. Τις τελευταίες ηµέρες έχουν στηθεί ολοµέλειες πολιτών ανά πόλη ή γειτονιά που µε αµεσοδηµοκρατικό τρόπο καταρτίζουν τα δικά τους αιτήµατα. Εκεί συµµετέχουν εκατοντάδες ανθρώπων από όλες τις εθνότητες. Φυσικά πρόκειται για µια πανσπερµία απόψεων σε διαδικασίες που θυµίζουν έντονα τις δικές µας «πλατείες των αγανακτισµένων», µε µια βεντάλια αιτηµάτων που ξεκινούν από αιτήµατα αστικού εκσυγχρονισµού (πάταξη της διαφθοράς, κυβέρνηση τεχνοκρατών µε λαϊκό έλεγχο) και φτάνουν µέχρι βαθιά κοινωνικά κι εργατικά αιτήµατα όπως η αυτοδιαχείριση εργοστασίων και η εξασφάλιση πόρων για τις άνεργες µητέρες. Επίσης, παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στα αιτήµατα και από πόλη σε πόλη µε τα πιο προωθητικά πλαίσια να ψηφίζονται από τις συνελεύσεις της εργατικής Τούζλα και του πολυεθνικού Μόσταρ. Το στοίχηµα προς τα πού θα βαδίσουν οι κινητοποιήσεις είναι ανοιχτό. Πάντως ο πάγος έσπασε…

Ιμπεριαλισμός: Ο λύκος ενδύθηκε την προβιά

Η αισιοδοξία µας για την κατάσταση στη Βοσνία δεν πρέπει να παραβλέπει τους πολιτικούς συσχετισµούς στη χώρα και διεθνώς, καθώς είναι εµφανής η προσπάθεια από διεθνείς προσωπικότητες, ΜΚΟ και νεοσύστατες συλλογικότητες µε ευρωενωσιακό προσανατολισµό να στρέψουν τα αιτήµατα σε ακίνδυνα µονοπάτια. Έχει ενδιαφέρον να δούµε πώς ακριβώς πραγµατοποιείται αυτή η έξωθεν παρέµβαση.

Η πρώτη διεθνής αντίδραση µετά το ξέσπασµα των ταραχών ανήκε στον ύπατο αρµοστή για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο οποίος δήλωσε ότι σε περίπτωση κλιµάκωσης των ταραχών θα έπρεπε να εξεταστεί σοβαρά το ζήτηµα να σταλεί ο ευρωστρατός να επιβάλλει την τάξη. Ωστόσο, µια τέτοια δήλωση από το στόµα ενός αυστριακής καταγωγής επικυρίαρχου της Βοσνίας (ο ύπατος αρµοστής έχει δικαίωµα να ακυρώνει νόµους και να απολύει το πολιτικό προσωπικό), τη στιγµή που συµπληρώνονται εκατό χρόνια από την έναρξη του Α΄ ΠΠ, εκτός από ειρωνεία της ιστορίας που ήταν, ενείχε τον κίνδυνο να προκαλέσει αντιΕΕ αισθήµατα στους διαδηλωτές, οι οποίοι ως τότε εξέφραζαν την οργή τους αποκλειστικά εναντίον των ντόπιων ελίτ. Έτσι, ο λύκος ενδύθηκε την προβιά µε σκοπό να κερδίσει τη συµπάθεια των διαδηλωτών και να τους χειραγωγήσει πολιτικά. Γι’ αυτό οι δηλώσεις που ακολούθησαν από ΗΠΑ-ΕΕ διατήρησαν ένα έξυπνο µοτίβο. Από τη µία συµµερίζονταν το θυµό και την απογοήτευση των διαδηλωτών απέναντι στις εθνικές ηγεσίες τους, από την άλλη καταδίκαζαν τη βία των «χούλιγκανς» καλώντας τους διαδηλωτές να τους αποµονώσουν. Ταυτόχρονα προέβαλλαν την ανάγκη εκσυγχρονισµού του κράτους και των θεσµών του µε σκοπό την έναρξη των ενταξιακών διαπραγµατεύσεων µε την ΕΕ. Είναι αλήθεια ότι στη Βοσνία υπάρχουν ακόµα ισχυρές αυταπάτες για την ΕΕ, η οποία φαντάζει ο καταλύτης που µπορεί να απελευθερώσει το βοσνιακό κράτος από τα αδιέξοδά του. Εκεί ακριβώς ποντάρουν ΗΠΑ-ΕΕ, οι οποίοι έξυπνα ενισχύουν την κριτική προς το ντόπιο πολιτικό προσωπικό µένοντας οι ίδιοι στο απυρόβλητο. Αν και εµπνεύστηκαν την κατακερµατισµένη, δυσλειτουργική δοµή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης εκτρέφοντας την ντόπια πολυκέφαλη γραφειοκρατική ελίτ, έχουν µείνει «ατσαλάκωτοι» απ’ τις κινητοποιήσεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι παρά το καθεστώς προτεκτοράτου που έχει επιβληθεί στη Βοσνία και την οικονοµική κατοχή ΕΕ και ∆ΝΤ που έχει οδηγήσει την ανεργία στο 40% καταστρέφοντας ή ιδιωτικοποιώντας όλο τον παραγωγικό τοµέα κανένα αίτηµα συνέλευσης δεν στρέφεται εναντίον των διεθνών «προστατών». Αυτή είναι κι η αχίλλειος πτέρνα των «κάτω».