Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
προσεγγίζοντας τη σκέψη του μεγάλου μας ιστορικού Νίκου Ψυρούκη
Ο Νίκος Ψυρούκης, παραγνωρισμένος και παραγκωνισμένος ιστορικός μας, δύναται να αποτελεί στο σήμερα μια σταθερή αναφορά, μέσω του έργου του αλλά και της υποδειγματικής ζωής του. Ο Νίκος Ψυρούκης, πατριώτης και διεθνιστής, προσεγγίζει όσο λίγοι τα προβλήματα του καιρού του, κληρονομώντας μας στο σήμερα εργαλεία με τα οποία αφηγήθηκε την ιστορία τόσο των Ελλήνων όσο και των άλλων λαών, πραγματοποιώντας τη σύνθεση του εθνικού και του κοινωνικού ζητήματος. Πρόκειται για μια αναπόφευκτη σύνθεση που γίνεται επιτακτική και κυρίως για τις χώρες της περιφέρειας του καπιταλισμού είτε πρόκειται για αποικίες είτε πρόκειται για κάποιου βαθμού εξαρτημένες «αποφύσεις της Δύσης» σύμφωνα με το Γ. Καραμπελιά. Ο Ψυρούκης άλλωστε, ομολογεί ότι ο γεννήτορας των εθνικών ζητημάτων είναι η ίδια η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός εφόσον για τη δημιουργία και παράτασή τους δεν ευθύνεται αποκλειστικά το αίσθημα της λύτρωσης των χαμένων πατρίδων που γεννιέται στους λαούς με συγκεκριμένο τρόπο-την κρατική αυτοδιάθεση, αλλά οι ίδιες οι επιλογές των ηγεμονιών να κατακερματίζουν ιστορικούς χώρους με στόχο τη δική τους επέκταση, εναλλάσσοντας τις επιλογές στήριξής τους σε ιθύνουσες τάξεις στις ίδιες τις χώρες αυτές. Σ’ αυτόν τον στόχο, η «Μεγάλη Ιδέα» που διαχειρίζεται η ιθύνουσα τάξη ως απαραίτητος μοχλός είναι ένας πολιορκητικός κριός σύγκρουσης με τη διπλανή της ή τις διπλανές της.
Η «Μικρασιατική καταστροφή» του Νίκου Ψυρούκη είναι ένα συμπυκνωμένο αφήγημα, με μια πολύ σοβαρή και ολοκληρωμένη -για την εποχή που πρωτοεκδόθηκε- τεκμηρίωση και βέβαια μοναδικό για τον πολιτικό του στοχασμό, στοχασμό που συνδράμει την επαναστατική σκέψη σε διεξόδους ανάλυσης και πιθανής πρακτικής. Ο Νίκος Ψυρούκης άσκησε όπως και σε όλα του τα έργα έντονη κριτική στις μονόπλευρες εξιστορήσεις που αφελώς ή εσκεμμένα στο πλαίσιο πολιτικών σκοπιμοτήτων υποβάλλονταν στην κρίση του κοινού. Πέρα από τη σοβιετική βιβλιογραφία για τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οποία συνδυάζει στο μεγαλύτερο μέρος της α)τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων για την Ανατολή, β)την επιβλητική παρουσία της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας και γ)την έκρηξη των αντιαποικιακών κινημάτων, οι υπόλοιπες-δυτικής προέλευσης, τουρκικές, ελλαδικές δίνουν το προβάδισμα μονόπλευρα σε παράγοντες οι οποίοι δεν αποτελούν παρά κάποιες από τις αιτίες: η ξένη εξάρτηση, η έλλειψη στήριξης από τις μεγάλες δυνάμεις, τα λάθη των Μεγάλων, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ιταλία που αποσύρθηκαν, η «Μεγάλη Ιδέα», ο διχασμός, η προδοσία της Αριστεράς, η Φιλία Λένιν-Κεμάλ κλπ., είναι οι αιτίες που υποδεικνύονται ως αποκλειστικές προϋποθέσεις για τη συνέχεια της Ιστορίας δίνοντας άλλοθι σε βολικές ερμηνείες που υπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες και καθηλώνουν τις «λαϊκές μάζες» στην αμάθεια.
Ο Νίκος Ψυρούκης χωρίζοντας τη μελέτη του σε τρία μέρη επιδιώκει να αναλύσει ξεχωριστά τον καθένα από αυτούς τους παράγοντες και να συνθέσει σε μια δυναμική συμπερασμάτων για την κατανόηση όχι απλά μιας τριετίας (1919-1922) που σημάδεψε όσο καμιά άλλη περίοδος -μέχρι τώρα- τη χώρα μας, αλλά να συνθέσει όλους αυτούς τους παράγοντες, να καταδείξει τις σχέσεις μεταξύ τους και να ολοκληρώσει με βάση μια τεράστια για την εποχή βιβλιογραφία τις αιτίες, τα αποτελέσματα, και τη συνέχισή τους μέχρι και την εποχή του 60-για αυτό και η «προσθήκη για την Κεμαλική Τουρκία και τους επίγονους του Κεμάλ» στην ίδια μελέτη.
Η όξυνση της διαπάλης των αποικιοκρατικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων της εποχής για το μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς σε πετρέλαιο, για τον έλεγχο των αγορών και των εμπορικών στρατιωτικών δρόμων σε μια εποχή που το κεφάλαιο στη Δύση έχει μετατραπεί σε χρηματιστηριακό, σε κρατικό-μονοπωλιακό μεταδίδοντας το πρότυπο αυτό και στην περιφέρεια, είναι η πρώτη βασική αιτία. Η Ελλάδα είναι στην πρώτη γραμμή αυτής της επιλογής για την καταστολή της αντιαποικιακής εθνικής επανάστασης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η δεύτερη αιτία είναι η ρωσική σοσιαλιστική επανάσταση που θέτει σε πολύ σοβαρή κρίση τις αποικιακές κτήσεις και εξαρτημένες χώρες αλλά και στις ίδιες τις χώρες της Μητρόπολης του Κεφαλαίου μεταδίδοντας ένα ανταγωνιστικό πρότυπο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης απέναντι στην τεράστια κρίση των αγορών, χώρια από την τεράστια γεωπολιτική της σημασία. Σ’ αυτήν ακριβώς την πτυχή πρέπει να προστεθεί, ανεξάρτητα από τις εξελίξεις που αφορούν στις βίαιες προσαρτήσεις αργότερα χωρών στην ΕΣΣΔ, το κενό που αφήνει η νεαρή σοβιετική Ρωσία από τις εντολές των προκατόχων της, το οποίο οπωσδήποτε πρέπει να καλυφθεί για την ολοκλήρωση της αποικιοποίησης των εδαφών της Πύλης. Η Σοβιετική Ένωση του Λένιν είναι αυτός ο παράγοντας που τροφοδοτεί οικονομικά και με στρατιωτικά μέσα, τον επαναστατικό στρατό του Κεμάλ. Η κρίση ή ένταση ή εξέγερση ή επανάσταση ενάντια στον αποικισμό και νεοαποικισμό στις αποικιοποιημένες χώρες της περιφέρειας όπως η Περσία, το Αφγανιστάν, η Αρμενία, οι κουρδικές και οι αραβικές χώρες είναι ο τρίτος παράγοντας που προκαλεί τις εξελίξεις αυτές. Η εθνική αστική επανάσταση των Τούρκων είναι μια τέτοια επανάσταση, αντιαποικιακή, αφού έρχεται σε σύγκρουση με τους σχεδιασμούς για το διαμελισμό της Αυτοκρατορίας. Και οι τρεις παράγοντες εμπλέκονται μεταξύ τους και συνιστούν ένα αξεδιάλυτο σχήμα πάνω στο οποίο οι γνώσεις μας μπορούν να χτίσουν, στο σήμερα, όσο το δυνατόν μια συνολική εικόνα για μια περίοδο που είναι ακόμα καθοριστική, δίπλα στην αντίληψη που διαμορφώνουμε για τα σοβαρά γεγονότα που αργότερα προέκυψαν όπως η εθνοκάθαρση των Αράβων των Κούρδων και των Ελλήνων της Κύπρου, οι τρεις κατοχές της περιοχής της λεκάνης της ΝΑ Μεσογείου (Παλαιστίνη-Κουρδιστάν-Κύπρος).
Σήμερα, η μελέτη του Νίκου Ψυρούκη είναι πολύτιμη όχι μόνο για τα διδάγματα της Ιστορίας αλλά και για τη μέθοδο με την οποία επιδιώκει να συνθέσει στις αφηγήσεις του. Η ταξική πάλη των εργατών, των αγροτών, των μικροϊδιοκτητικών και των πληβειακών στρωμάτων-το εθνικό αποτύπωμα του κάθε λαού, η αντίσταση στη διεθνή διαπάλη για την ηγεμονία στην περιοχή της Εγγύς, Μέσης και Κεντρικής Ανατολής, μέχρι και σήμερα αποτελούν μια σπουδαία παρακαταθήκη για το σήμερα. Σήμερα, η όξυνση των ανταγωνισμών και ο πολυπολισμός που πήρε τη θέση του ψυχρού πολέμου, τροφοδοτεί τόσο την ένταξη των μικρών χωρών της περιφέρειας σε προστατευτικούς διεθνείς σχηματισμούς που εδραιώνουν την παρουσία των ΗΠΑ και των δορυφόρων τους στην περιοχή με στόχο τους νέους «μπολσεβίκους»-τη Ρωσία του Πούτιν όσο και τη διαρκή ρευστότητα των στρατοπέδων που με αντιφατικούς στόχους και αντιφατικές συμμαχίες επιδιώκουν να αποκτήσουν ολοένα και πιο ισχυρό λόγο στο διεθνές στερέωμα. Ο έλεγχος των ενεργειακών πηγών από τα διεθνή μονοπώλια, οι συγκοινωνιακοί δρόμοι και κόμβοι παραμένουν σε μια διαχρονία απαράλλακτα δεδομένα παρόλες τις αλλαγές που έχουν συμβεί ύστερα από 100 χρόνια. Ο πόθος για ανεξαρτησία των λαών της περιοχής παραμένει στα χέρια αρχουσών τάξεων, παρασιτικών, κρατικοδίαιτων και εντεταλμένων οργάνων της διεθνούς αγοράς, που άλλες φορές εκτινάσσουν στα ύψη τον εθνικισμό τους κι άλλες φορές τον συγκρατούν κατά παραγγελία των ευρωατλαντικών αφεντικών τους τα οποία αποτρέπουν ή απαγορεύουν οι μεγάλες ιδέες να μετατρέπονται σε μεγάλα κράτη στην περιοχή, επιδιώκοντας τον περαιτέρω κατακερματισμό της. Και βέβαια λίγα από άποψη μεθοδολογική θα μπορούσαν να ειπωθούν περισσότερα για τις δυο νέες τοπικές ηγεμονίες, την Τουρκία και το Ισραήλ, που έχουν καταστεί περιφερειακές ηγεμονίες με την πάροδο του χρόνου ως βασικοί χωροφύλακες της περιοχής. Σήμερα η πρώτη δοκιμάζει την αυτονομία των κινήσεών της χωρίς τον Αμερικανό υποβολέα και συνάπτει εκ νέου στρατηγική συμμαχία με την Ρωσία. Ο Νίκος Ψυρούκης που ήδη έχει καταγράψει την «Ιστορία της Αποικιοκρατίας» σε 5 τόμους, μας έχει δώσει τη δυνατότητα να ερμηνεύουμε αυτές τις διάδοχες καταστάσεις ηγεμονίας ως αποτέλεσμα του ανταγωνισμού που συνέχει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα: α)η ανέναη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μέσω της στυγνής εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πόρων και του ίδιου του ανθρώπου ως εκμεταλλεύσιμου δυναμικού από τη μια, κι από την άλλη β)ο μονόδρομος της κάθε λογής εθνικής-ταξικής καταπίεσης προς τους λαούς της περιφέρειας που προξενεί μόνο καταστροφικές ανακατατάξεις.
Συμπεράσματα μπορούμε ακόμα να εξάγουμε στο σήμερα για την τίμια πλην πτωχή Ελλαδίτσα της τετραμερούς συμμαχίας με βάση τις στοχεύσεις του ΝΑΤΟ και που βέβαια δεν της εξασφαλίζει την παραμικρή ασφάλεια ή άμυνα από τον τουρκικό επεκτατισμό. Η καταστροφή της παραδοσιακής σχέσης τόσο με τους αραβικούς λαούς όσο και με το ρωσικό λαό στο πλαίσιο της περαιτέρω εδραίωσης του σιωνιστικού κράτους του Ισραήλ αλλά και του περιορισμού της Ρωσίας στον ασιατικό της ρόλο εμπλέκει τη χώρα σε μια καταστροφική εξέλιξη που επιβάλει ο αναθεωρητικός ρόλος του ΝΑΤΟ, των ΗΠΑ και της ΕΕ. Το ’22 της Μικράς Ασίας όσο και το ’74 της Κύπρου -τρανταχτές αποδείξεις για το ρόλο των «συμμάχων»- όχι μόνο δεν αποθάρρυναν την εγχώρια ιθύνουσα τάξη στις διαχρονικές της προσδοκίες ως χρήσιμου διεκπεραιωτή οικονομικών και στρατιωτικοπολιτικών στοχεύσεων των διεθνών οργανισμών του παγκόσμιου κεφαλαίου αλλά αντίθετα τις επέκτεινε και συνεχίζει να τις επεκτείνει δημιουργώντας τεράστιους κινδύνους για συρράξεις στο πλαίσιο μιας ψευδούς ασφάλειας. Τρανταχτή απόδειξη είναι η συμφωνία των Πρεσπών και η προσπάθεια νομιμοποίησης της κατοχής της Κύπρου στο πλαίσιο της διζωνικής ειρήνευσης, δυο μείζονος σημασίας γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως οχήματα διεθνώς (ειρήνευση Κοσόβου-Σερβίας, κλπ.) και φτάνουν μέχρι και στην πιθανή διαπραγμάτευση για την ελλαδική και κυπριακή ΑΟΖ ή για επόμενες χρήσεις τους σε ζητήματα της Μέσης Ανατολής (συριακή κρίση, κουρδικό ζήτημα, κλπ.).
4 συμπεράσματα και 3 παρατηρήσεις
Το έργο του Ψυρούκη ως καθοριστικής σημασίας για τη γνώση όσων παραγόντων εμπλέκονται στην ιστορική εκβολή του σήμερα οδηγεί σε 4 συμπεράσματα που παραμένουν πολύτιμα στο χτίσιμο μια εναλλακτικής πρότασης για τις γέφυρες μεταξύ των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων των χωρών της καθ’ ημάς Μέσης Ανατολής και Βαλκανίων ως μια νέα απελευθερωτική δύναμη, ισχυρή να αντισταθεί στον ιμπεριαλισμό και στην καπιταλιστική τάξη πραγμάτων στη γύρω περιοχή δημιουργώντας συνθήκες μιας άνοιξης των λαών.
Α)Ο μονόδρομος ενός κατά μίμηση αστικού κράτους που ελέγχεται από τις ιθύνουσες τάξεις χωρίς ένα αντίπαλο δέος ανάπτυξης μιας σοβαρής αντιπρότασης για την κοινωνική οργάνωση.
Β)Η σχεδόν υποχρεωτική υπαγωγή του ελληνικού κράτους και της αστικής τάξης στις οδηγίες των διεθνών οργανισμών που που αποτελούν εργαλεία των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
Γ)Ο πάντα απειλητικός τουρκικός παράγοντας που αποσταθεροποιεί τη γύρω περιοχή του έχοντας το κληρονομήσει το μεγαλείο της Αυτοκρατορίας κι έχοντας κομβικό ρόλο στην περιοχή για την περεταίρω ανάπτυξη των διεθνών οργανισμών. Αντιστοίχως και το Ισραήλ απέναντι στον αντιστεκόμενο αραβικό κόσμο.
Δ)Η εξαρτημένη παρασιτική οικονομική δραστηριότητα είναι μια διακριτή αρνητική πτυχή της ελληνικής κοινωνίας αλλά και της ίδιας της περιφέρειας που εγκλωβίζει την οικονομική δημιουργικότητα και την αυτόκεντρη ανάπτυξη των λαών. Στη συνέχεια ο παρασιτισμός μετατρέπεται σε ιδεολογία.
3 παρατηρήσεις θα μπορούσαν να συμβάλουν -ίσως- με τη σειρά τους όχι για μια ισοπεδωτική αναθεώρηση αλλά ως συμπληρωματική κατάθεση στην προβληματική που εκφράζει στο σύνολό της η μελέτη του Νίκου Ψυρούκη:
α)Ο Νίκος Ψυρούκης υποβαθμίζει τις 3 γενοκτονίες που ξεκίνησαν ήδη από το 1910 ή το 1914 (Αρμένιοι, Έλληνες, Ασσύριοι) σε «πογκρόμ». Η αλήθεια είναι ότι αργότερα από τη συγγραφή του βιβλίου έγινε διεθνώς μια προσπάθεια για το μέγεθος και τη σημασία των 3 αυτών γενοκτονιών. Αυτές αποτέλεσαν το πρότυπο για τη χιτλερική θηριωδία αρχικά στα πογκρόμ και κατόπιν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στα παντός κατεχόμενου γεωγραφικού χώρου προς την πλευρά των εβραίων, των σλάβων αλλά και των κομμουνιστών, των ομοφυλοφύλων, των τσιγγάνων κλπ.
β)Ο συγγραφέας μας, υποβαθμίζει ή δεν αναφέρεται στο οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης των χριστιανικών πληθυσμών της Αυτοκρατορίας από τους Νεότουρκους παρ’ όλες τις ‘’διαπολιτισμικές’’ διακηρύξεις της επανάστασης του 1908. Όλα τα αρχεία καταμαρτυρούν ένα σχέδιο εξολόθρευσης των χριστιανικών κοινοτήτων που ξεκίνησε τυπικά ως τάση εκσυγχρονισμού της αυτοκρατορίας με στόχο την ανάδειξη της τουρκικής εθνικής αστικής τάξης στη θέση των άλλων εθνοτήτων που έλεγχαν την οικονομία της Αυτοκρατορίας ενισχύθηκε και ολοκληρώθηκε ως αντίσταση στο διαμελισμό της μετά τη συνθήκη του Μούδρου και των Σεβρών. Άλλωστε η μετέπειτα στάση του τουρκικού κράτους προς το πολυπληθές κουρδικό έθνος, μουσουλμανικό κατά παράδοση και κατά συνθήκη, το οποίο διεκδικεί από το 1925 την ανεξαρτησία του, καταμαρτυρεί την επικράτηση του παντουρκισμού με κάθε μέσο.
γ)Ο Ψυρούκης μάχιμος συγγραφέας και επαναστάτης εμμένει στις λενινιστικές αρχές της αυτοδιάθεσης των εθνών ως αιτία για την υποστήριξη της Κεμαλικής Επανάστασης. Αποσείει ως λανθασμένη την κατηγορία προς τη Σοβιετική Ένωση η οποία σύναψε συνθήκη Φιλίας με την Επαναστατική Κυβέρνηση Άγκυρας στις 16/03/21, πως είχε στόχο τον αντιπερισπασμό προς τις αποικιοκρατικές δυνάμεις. Η γενναία προσφορά προς τον Κεμάλ σε χρυσό και πολεμικό υλικό, όπλα κλπ. βοήθησε τόσο την εθνική επανάσταση των Τούρκων να εδραιωθεί σε μια εποχή που ήταν διεθνώς απομονωμένη αλλά και βοήθησε στο να καλυφθούν τα νώτα της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης. Άλλωστε μετά, το 1924, η Σοβιετική Ένωση είναι αυτή που ωθεί το μακεδονικό ζήτημα με στόχο την έξοδο προς το Αιγαίο. Να μην ξεχνάμε ότι μέχρι και τη συνθήκη του Μοντρέ του 1936 το καθεστώς της διέλευσης των πλοίων από τα Στενά ήταν ιδιαιτέρως μετέωρο. Τέλος οφείλουμε να επισημάνουμε ότι την ίδια περίπου εποχή (Συνέδριο Λαών της Ανατολής, Μπακού 1920) το επιτελείο της Επανάστασης ήδη έχει αντιληφθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό της πρώην αυτοκρατορίας είναι λαοί μουσουλμάνοι-Τουρκμένοι κλπ. Τάταροι του Βόλγα και της Κριμαίας, Καζάχοι, Τουρκμένοι, Ουζμπέκοι, Κιργίζιοι, Αζέροι· επίσης, οι Τατζίκοι, ιρανικής καταγωγής, και διάφοροι γηγενείς λαοί του βορείου Καυκάσου, όπως οι Τσερκέζοι και οι Τσετσένοι προκαλούν το ενδιαφέρον για την προσέγγισή τους. Από κει και ο ανατολικός προσανατολισμός του Λένιν, ex orien lux!
Γ. Κυριακού
[Στο παρόν φυλλάδιο επιχειρείται μια προσπάθεια ταξινόμησης του όγκου των πληροφοριών που άλλες φορές συντεταγμένα κι άλλες φορές διάχυτα βρίσκεται στο έργο του μεγάλου μας ιστορικού Νίκου Ψυρούκη. Έτσι ακολουθήθηκε το τρίπτυχο πάνω στο οποίο βάσισε τη μελέτη του αυτή: α)ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων β)σοσιαλιστική επανάσταση γ)αντιαποικιακοί αγώνες. Ο Ψυρούκης, είναι αλήθεια, ότι γράφει αυθόρμητα και πολλές φορές με επαναλήψεις που τονίζουν την αγωνία του να μην ξεχαστεί ο αναγνώστης από το στόχο των μελετών του. Είναι φορές που κουράζει, δυσκολεύει και ίσως ξενίζει κάπως η επιμονή του στο να αναδείξει, λέξη προς λέξη-γραμμή προς γραμμή-παράγραφο προς παράγραφο, το έργο όλων αυτών των επαναστατών στοχαστών που τον ενέπνευσαν στη συγγραφή του έργου του αλλά και στις δράσεις που ο ίδιος ανέλαβε την ευθύνη τους. Μόνος κατάμονος, παραμερίζοντας ενδεχομένως την ορθή γραμμή για τη συγγραφή μιας ακαδημαϊκής εργασίας, ο Νίκος Ψυρούκης μας έδωσε αυτό το πολύτιμο έργο. Στο χέρι μας είναι να δημιουργήσουμε ευκαιρίες διάδοσής του. Αυτό επιδιώκεται με το παρόν φυλλάδιο. ΓΚ]
1)Ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων
1)Το εμπορικό-βιομηχανικό κεφάλαιο ενοποιείται με το τραπεζιτικό. Το κράτος είναι ο βασικός οργανωτής αυτής της δραστηριότητας και η ιδεολογία του γίνεται εθνικιστική και επεκτατική. Το χρηματιστικό κεφάλαιο έχει μια εικόνα όπου οι πολιτικές θέσεις ταυτίζονται με θέσεις στον επιχειρηματικό κόσμο ή στις τράπεζες. Το ίδιο φαινόμενο καταλαμβάνει και την ίδια την περιφέρεια με τη διαφορά ότι στη θέση των εγχώριων ιθυνουσών τάξεων είναι τα εμπορομεσιτικά στρώματα που λειτουργούν ως ενδιάμεσος πόλος ανάμεσα στην μητρόπολη και στην περιφέρεια. Το κράτος της περιφέρειας εντάσσεται σχεδόν πλήρως στους σχεδιασμούς που έχουν δημιουργήσει οι εξαρτήσεις του από μια μεγάλη δύναμη-πλήρως εξαρτημένη πολιτική. Ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός είναι η κυρίαρχη τάση που εκφράζει τον εθνικισμό-επεκτατισμό της μητρόπολης και τον κοσμοπολιτισμό-εθνικισμό της περιφέρειας. Η ιδεολογία της άρχουσας τάξης των χωρών της περιφέρειας προετοιμάζει τη στήριξη της μεγάλης δύναμης επιδιώκοντας να ενισχύσει τα κέρδη της και την επέκτασή της εις βάρος άλλων χωρών. Το παράδειγμα της ελληνικής προετοιμασίας και διεκπεραίωσης της αγγλικής εντολής στη Μικρά Ασία είναι χαρακτηριστικό.
Κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός ονομάστηκε από τον Λένιν, πρακτικά εκείνη την εποχή, η ταύτιση του πετρελαϊκού κεφαλαίου με τις κυβερνήσεις και τις τράπεζες συνδεδεμένου δε και με το εμπορικό-βιομηχανικό κεφάλαιο. Σχηματικά, δεν υπήρχε καμιά διαφορά στο εξής ενός κυβερνητικού αξιώματος από μια θέση συμβούλου σε πετρελαϊκή εταιρία, από τη θέση ενός διευθυντή τραπέζης, από τη θέση ενός υπουργού, καμιά διαφορά ανάμεσα σε ένα βιομήχανο και έναν πρωθυπουργό.
2)Την περίοδο που πραγματοποιείται η Μικρασιατική εκστρατεία οι κοινωνίες ζουν την παρακμή της παγκόσμιας αγοράς. Οι ανταγωνισμοί των μεγάλων δυτικών δυνάμεων βρίσκονται στο ζενίθ παρόλο που η λήξη του 1ου ΠΠ τις έχει χρήσει νικήτριες και διαχειριστικούς παράγοντες της τύχης της Ανατολής και εν μέρει της Ευρώπης λόγω των διεκδικήσεων της Γαλλίας. Ο 1ος ΠΠ που έγινε για το ξαναμοίρασμα των αποικιών εν όψει του επιθετικού γερμανικού μιλιταρισμού όχι μόνο δεν έκαμψε τους ανταγωνισμούς αλλά τους όξυνε. Η Αγγλία που μέχρι και τον 1ο ΠΠ ήταν ενάντια στην αποσταθεροποίηση της Πύλης, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους άλλαξε στάση και ιδιαίτερα όταν η Πύλη συνδέθηκε στενά με το γερμανικό κεφάλαιο. Έτσι τέθηκε ως στόχος ο κατακερματισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την εδραίωση των συμφερόντων στην Ιορδανία, τη Μεσοποταμία-Ιράκ, την Αίγυπτο και την Κύπρο. Οι στόχοι της Γαλλίας ήταν η προσάρτηση μιας αμφισβητούμενης περιοχής της ΝΔ Γερμανίας (Σααρ) όπως και εδραίωση στη Συρία και στο Λίβανο. Η συμφωνία Σάικς-Πικό (1916) περί συνεκμετάλλευσης και μυστικής συνεννόησης ήταν αδύνατον να τηρηθεί μέσα από τον ανταγωνισμό τους. Οι ΗΠΑ που δεν είχαν αναγνωρίσει τη συνθήκη των Βερσαλλιών στόχευαν στη διεθνή ηγεμονία με το δόγμα των «ανοιχτών θυρών» σε αντίθεση με την θαλασσοκράτειρα Αγγλία που τηρούσε πιστά την κρατικομονοπωλιακή λογική των «κλειστών θυρών». Βασικός κοινός στόχος είναι αποκλειστική για λογαριασμό των δυο υπερδυνάμεων της διαχείρισης των πετρελαίων, του ελέγχου των χερσαίων και των θαλάσσιων συγκοινωνιακών κόμβων-λιμανιών-Στενού-διώρυγας του Σουέζ. Η αποχώρηση του ηττημένου γερμανικού ιμπεριαλισμού καθώς και αποχώρηση της νέας επαναστατικής σοσιαλιστικής Ρωσίας από τις κτήσεις, αποικίες και προνόμια δημιούργησε ένα τεράστιο κενό, μια τεράστια κρίση διαχείρισης.
Η αποχώρηση της Γερμανίας
Η Γερμανία ως σημαντικός εταίρος της Πύλης κατείχε υψηλή θέση στην οικονομία και πολιτική της Τουρκίας. Το 1914 είχε το 33% των ξένων επενδύσεων όπως και έλεγχε το 22% του χρέους. Είχε μετοχές στη Deutche Bank της Τουρκίας μετοχές στην Tourkish Petroleum ενώ η επιχείρηση του Κρουπ εκμεταλλευόταν το χρώμιο. Η Γερμανία είχε επενδύσει στο σιδηροδρομικό δίκτυο Κωνσταντινούπολης-Βαγδάτης, είχε πρώτη θέση στο εξωτερικό εμπόριο της Πύλης και είχε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τέλος, η στρατιωτική συνεργασία στον 1ο ΠΠ των Νεότουρκων-Πύλης υπό την αιγίδα του στρατηγού Όθων Λίμαν φον Σάντερς όχι μόνο από άποψη εφοδιασμού σε όπλα όχι μονάχα από άποψη οργάνωσης του στρατού αλλά και του προσανατολισμού στην εξολόθρευση των χριστιανικών πληθυσμών ήταν καθοριστική μέχρι και την επανεκκίνηση της συνεργασία της Τουρκίας στο 2ο ΠΠ με τη ναζιστική Γερμανία.
Το κενό της Ρωσικής ηγεμονίας μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση του Οκτώβρη
Η Ρωσία πριν την Οκτωβριανή επανάσταση είναι μέλος της Εγκάρδιας Συμφωνίας. Μετά τη Γαλλορωσική Συμμαχία το 1894 και την Αγγλορωσική Συνεννόηση το 1907 γίνεται μέλος της τριπλής Συνεννόησης. Μέχρι και την Επανάσταση του Οκτώβρη ελέγχει την Τραπεζούντα, το Βαν, το Μπιτλίς, Ερζερούμ ενώ οι πάγιες επιδιώξεις της αφορούν στην υπόθεση των Στενών όπου από εκεί περνούν τα 2/5 του εξωτερικού εμπορίου της.
Η Αγγλία
Η Αγγλία από το 1878 είχε στην κατοχή της την Κύπρο και από το 1882 την Αίγυπτο. Είχε το μονοπώλιο του καπνού την Περσία, τα 4/5 των πετρελαίων, δάνειζε την Πύλη και έλεγχε το εμπόριο και τις Τράπεζες πριν τον 1ο ΠΠ. Ως απομακρυσμένη από την Ευρώπη δεν είχε μεγάλες απώλειες στον Πόλεμο και μετά από αυτόν βρέθηκε με 600.000 στρατό στη Μέση Ανατολή και πρώτη σε χωρητικότητα πλοίων ελέγχοντας όλα τα διεθνή λιμάνια. Η Αγγλία που μέχρι και τον 1ο ΠΠ ήταν ενάντια στην αποσταθεροποίηση της Πύλης, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους άλλαξε στάση και ιδιαίτερα όταν η Πύλη συνδέθηκε στενά με το γερμανικό κεφάλαιο. Έτσι τέθηκε ως στόχος ο κατακερματισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την εδραίωση των συμφερόντων στην Ιορδανία, τη Μεσοποταμία-Ιράκ, την Αίγυπτο και την Κύπρο.
Γαλλία
Οι στόχοι της Γαλλίας είναι η προσάρτηση της ΝΔ Γερμανίας (Σααρ) όπως και εδραίωση στη Συρία και στο Λίβανο. Η συμφωνία Σάικς-Πικό περί συνεκμετάλλευσης ήταν αδύνατον να τηρηθεί μέσα από τον ανταγωνισμό τους. Μετά τον 1ο ΠΠ δημιούργησε τη μικρή Αντάντ (Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία) προχωρώντας στη δική της επεκτατική πολιτική. Είχε κεφάλαια στην Οθωμανική Τράπεζα, σε ορυχεία, είχε εγκατεστημένες γαλλικές τράπεζες, φιλανθρωπικά ιδρύματα και σχολεία με 60.000 μαθητές.
Ιταλία
Η Ιταλία είναι μικρότερος παράγοντας στην ευρύτερη συμμαχία όπου βγήκε νικήτρια μετά τον 1ο ΠΠ. Ήδη το 1911-12 επιτέθηκε στη Λιβύη-Αιθιοπία και μετά τον 1ο ΠΠ προσάρτησε τα ελληνικά Δωδεκάνησα αποβλέποντας και στην κατοχή της Σμύρνης έχοντας ήδη στρατιωτικές δυνάμεις στη Σμύρνη όσο και στην Αττάλεια. Η Ιταλία είναι ένας παράγοντας που ωθείται για την καταστολή του κινήματος του Κεμάλ στη Μικρά Ασία αλλά οι υπερβολικές απαιτήσεις της δίνουν το έδαφος αυτό στην Ελλάδα.
Η Ανάδυση των ΗΠΑ
«Η βοήθεια για την εξάλειψη των επιδημικών ασθενειών στις υπανάπτυκτες χώρες πρέπει να είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με το σκοπό της αύξησης των εξαγωγών τους σε πρώτες ύλες» Τζον Ντάβισον Ροκφέλερ
«Είναι απόλυτα σωστό ότι η Τουρκία υπήρξε η πιο πλούσια μεταπολεμική λεία…κανένα από όλα αυτά τα μέρη δεν μπορούσε να συγκριθεί με την Παλαιά Τουρκία που είχε ανέπαφο και αναξιοποίητο τον πλούτο της. Εδώ υπήρχαν ανέπαφες πηγές πετρελαίου, χαλκού, αργύρου και μεταλλικών αλάτων και τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις γης που εύκολα μπορούσαν να ποτιστούν. Υπήρχε πρώτα απ’ όλα άφθονος και αποδοτικός πληθυσμός» R. S. Baker, στενός συνεργάτης του προέδρου Γουίλσον
Οι ΗΠΑ που δεν έχουν αναγνωρίσει τη συνθήκη των Βερσαλλιών στοχεύουν στη διεθνή ηγεμονία με το δόγμα των «ανοιχτών θυρών» προβάλουν το φιλελεύθερο διεθνή ανταγωνισμό σε αντίθεση με την Αγγλία που τηρούσε πιστά την κρατικομονοπωλιακή λογική των «κλειστών θυρών». Βασικός στόχος είναι η διαχείριση των πετρελαίων, οι χερσαίοι και οι θαλάσσιοι συγκοινωνιακοί κόμβοι-λιμάνια-Στενό-διώρυγα του Σουέζ. Οι ΗΠΑ πριν τον 1ο ΠΠ χρωστούσαν 4,5 δις δολάρια στην Ευρώπη, μετά τον Πόλεμο η Ευρώπη χρωστούσε στις ΗΠΑ 11,6 δις δολάρια: 4,7 δις η Αγγλία, 3,8 δις και 1,8 δις η Ιταλία. Σημειώνεται σοβαρή άνοδος της βιομηχανικής παραγωγής της με τρομακτικά ποσοστά σε άνθρακα και σίδηρο (ατσάλι). Την εποχή εκείνη κατέχει το 66% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και το 60% του χαλκού. Η άνοδος του διεθνούς εμπορίου της συμπίπτει με την πτώση του εμπορίου της Αγγλίας. Μέσα στο διάστημα 1914-19 11πλασιάζει τη χωρητικότητα του στόλου της και γίνεται η 2η δύναμη στον κόσμο μετά τη θαλασσοκράτειρα Αγγλία.
Από το 1830 η αμερικανο-οθωμανική συμφωνία είχε παραχωρήσει στις ΗΠΑ διομολογήσεις, την ετεροδικία και το δικαίωμα χρήσης των λιμανιών της Αυτοκρατορίας. Το 1833 και το 1856 οι ΗΠΑ είχαν συνάψει συμφωνίες με το Ομάν και την Περσία αντίστοιχα και επιδίωξαν να διεισδύσουν μέσω προτεσταντικών ιδρυμάτων. Στο τέλος του 19ου αιώνα είχε ήδη εξελίξει την τεχνολογία των μηχανών εσωτερικής καύσης και η Standard Oil του Ροκφέλερ είχε γερές προσβάσεις στην περιοχή. Η περίπτωση του ναυάρχου Colby Chaster είναι χαρακτηριστική: ενώ πήγε προς διαμαρτυρία για τους διωγμούς των χριστιανών επιδίωξε να κλείσει συμφωνία για τη σιδηροδρομική γραμμή και να εξασφαλίσει το δικαίωμα εκμετάλλευσης πετρελαίου στη Μικρά Ασία, Ιράκ, Μεσοποταμία. Ο ίδιος επιδίωξε χωρίς να τα καταφέρει την ίδρυση της Αμερικανο-οθωμανικής Εταιρίας και πραγματοποίησε γεωτρήσεις στη Βηθλεέμ και στη Νεκρά Θάλασσα. Από το 1894 ως το 1912 οι ΗΠΑ είχαν 50πλασιάσει το στόλο τους ενώ μια σειρά από ιδρύματα φιλανθρωπικά δούλευαν στην κατεύθυνση αυτή. Η αποστολή αρχαιολόγων, η ίδρυση σχολείων, κολεγίων και πανεπιστημίου βοηθούσε την επέκταση των ΗΠΑ στην περιοχή. Το 194 υπήρχαν 675 σχολικές δομές με 54.317 μαθητές. Οι ΗΠΑ είχαν ήδη νικήσει στον πόλεμο με τους Ισπανούς το 1898 και είχαν κάνει επεμβάσεις στον Άγιο Δομίνικο το 1905, το 1914 στη Νικαράγουα και στην Ονδούρα και το 1915 στην Αϊτή. Το 1918 συμμετείχαν στην εκστρατεία κατά της Σοβιετικής Ένωσης.
Αγγλοαμερικανικός Ανταγωνισμός
Ο Πόλεμος της Standard Oil και της Shell δηλαδή ο πόλεμος συμφερόντων ΗΠΑ-Αγγλίας είναι ένα πρότυπο κατανόησης για τον ανταγωνισμό συμφερόντων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Ενδεικτικά η παραχώρηση της Αρμενίας από τους Άγγλους ως δέλεαρ για τη μη επέκταση των ΗΠΑ στην περιοχή περιείχε εκ μέρους των Αμερικανών απίστευτους αποικιακούς όρους σχετικά με τη διαχείριση όλης της Αυτοκρατορίας (Νew Υork Τimes 18/10/19)
α)απόλυτος έλεγχος στην εξωτερική πολιτική
β)ενδεχόμενο κατάργησης όλων των διομολογήσεων
γ)βέτο των ΗΠΑ με αποζημιώσεις για τη μοιρασιά των εδαφών
δ)κατάργηση οικονομικού ελέγχου της Αυτοκρατορίας
ε)αναθεώρηση όλων των υποχρεώσεων της Τουρκίας
στ)ημερομηνία για τον τερματισμό της κηδεμονίας
Παράλληλα ο στρατηγός Χάρμπορντ ήρθε σε επαφή με τον Κεμάλ στις 8/8/19 ζητώντας την απόλυτη κηδεμονία των ΗΠΑ στην Τουρκία-πρόταση Chaster για έλεγχο της γραμμής Κων/πολης-Βαγδάτης με δυνατότητα εκμετάλλευσης του υπεδάφους σε 20 χλμ απόσταση από τη γραμμή. Τέλος, με την απειλή για εμπάργκο, οι ΗΠΑ ζητούσαν τα ίσα δικαιώματα στις «κλειστές θύρες».
Αγγλογαλλική διαμάχη
Από το 1916 η συμφωνία Σάικς Πικό παρ’ όλη την επίσημη συγκατάβαση είναι μια αποτυχημένη συμφωνία. Η Αγγλία κηδεμονεύει την Βαγδάτη, Παλαιστίνη, λιμάνια Χάιφα-Άκκρας η Γαλλία κηδεμονεύει την Κιλικία, Μοσούλη, Μ. Ασία, Αρμενία. Η επόμενη συμφωνία Bernager-Long όπως και η συμφωνία του Σαν Ρέμο αποδεικνύονται θρύψαλα καθότι η Αμερική επιδιώκει να αποικιοποιήσει όλη την περιοχή και καταφέρνει με τις προσφορές της να διχάζει την Αγγλία και τη Γαλλία. Από την άλλη οι εμβληματικές προσωπικότητες του Λόρενς της Αραβίας ή του Πικό προκαλούν αντιγαλλικές αντιαγγλικές εξεγέρσεις αντίστοιχα στις περιοχές εντολών των δυο συμμάχων. Έτσι σταδιακά οι ανταγωνισμοί οξύνονται όσο η Ελλάδα χάνει τη μάχη της Μικράς Ασίας.
Η Ελλάδα
Η Ελλάδα μπαίνει κάτω από την καθοδήγηση της Αγγλίας ενώ δέχεται πιέσεις από την Ιταλία για τη Βόρειο Ήπειρο και τη Μικρά Ασία. Γενικά η Αγγλία είναι αυτή που συμμετέχει όσο καμιά άλλη ηγεμονία στα εσωτερικά της χώρας αλλά και στις εξωτερικές της επιλογές. Ξεκινώντας από το δανεισμό του 1824 και του 1825 με την απίστευτη κατασπατάληση εκ μέρους των διαμεσολαβητών αλλά και των δανειακών όρων που καθιστούσαν τη χώρα εσαεί υποχείριο και υπόλογη, το πρωτόκολλο του Λονδίνου για την αναγνώριση της ανεξαρτησίας το οποίο συνοδευόταν από ένα δάνειο, η παραχώρηση των Επτανήσων το 1864 προκειμένου να την αποσπάσει από την επιρροή της Ρωσίας, η Ελλάδα μετατρέπεται σε χώρα που προμηθεύει με πρώτες ύλες την Αγγλική αγορά ενώ είναι ένας χώρος διάθεσης των βιομηχανικών προϊόντων της. Αργότερα, μετά το δάνειο του 1897 για την αποπληρωμή αποζημιώσεων στην Τουρκία μετά τον ατυχή πόλεμο, την επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (αλάτι, σπίρτα, τσιγαρόχαρτο, πετρέλαιο, φόρος καπνού, τελωνειακοί δασμοί, απαγόρευση βιομηχανικών κλάδων όπως της ζάχαρης) ξεκινάει η χρηματιστική οικονομία να κάνει τα πρώτα της βήματα μέσω της ίδρυσης της Τράπεζας της Ελλάδας που ιδρύεται κυρίως με κεφάλαια από την Αγγλία αλλά και από άλλες τράπεζες. Ουσιαστικά δραστηριοποιείται το παροικιακό κεφάλαιο το οποίο είναι αναφανδόν υπέρ της ακεραιότητας της Αυτοκρατορίας μέχρι την εποχή που αποφασίζεται η εκστρατεία ακολουθώντας τον αγγλικό παράγοντα.
Τι είναι το ελληνικό κεφάλαιο;
«Ο Έλληνας είναι παντού πολύ περισσότερο από τον Εβραίο, το Συριάνο και τον Αρμένη. Δε βλέπεις παρά μόνο αυτόν, εκτοπίζει ακόμα και τον μωαμεθανό που είναι ασύγκριτα πολυπληθέστερος. Και τούτο γιατί παντού υπάρχει η δραστηριότητά του που σε υποχρεώνει να τον προσέξεις. Οι τίτλοι των καταστημάτων του σας προκαλούν την προσοχή. Τα καφενεία του σας τραβούν το ενδιαφέρον. Όταν περπατάτε οι αποθήκες και τα εργοστάσιά του σας εμποδίζουν το δρόμο και όμως εσείς υποχρεωτικά θα πάτε στο ξενοδοχείο του και στο εστιατόριό του… Από τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας ως τους καταρράκτες του Νείλου, από την Οδησσό μέχρι το Χαρτούμ, στη Μικρά Ασία, τη Συρία, την Παλαιστίνη, παντού θα δείτε τον Έλληνα, έστω και σε μια γωνιά, σα να θέλει να θυμίσει ότι είναι οι κύριος ότι ποτέ δεν παραιτήθηκε από κανένα δικαίωμά του και ότι συνεχίζει να υπάρχει». Luis Bertrand «La Réalité et le Mirage oriental»
«Στην Τουρκία το ελληνικό εμπόριο κυριαρχεί ενώ το τουρκικό είναι ανύπαρκτο». L. P. Alaux & R. Puaux, «Le déclin de l’hellénisme»
Το κεφάλαιο στην Ελλάδα είναι εφοπλιστικό, εμπορικό-διαμετακομιστικό. Ήδη από τον 17ο και 18ο αιώνα το ελληνικό στοιχείο είναι το προηγμένο στοιχείο της αυτοκρατορίας. Η δευτερογενής παραγωγή είναι υποβαθμισμένη. Το ελληνικό εμπόριο που δεν εξουσίαζε ήταν ο καλύτερος εκπρόσωπος του κυρίαρχου αγγλικού. Αιτίες:
1)Εξάρτηση της ελληνικής αγοράς (ελλαδικής και παροικιακής) από το ξένο κεφάλαιο. Οι δυο χώρες (Ελλάδα και Οθωμανική Αυτοκρατορία) είναι περιοχές απομύζησης της εγχώριας παραγωγής και της εργατικής δύναμης και διάθεσης των βιομηχανικών προϊόντων της Δύσης. Η αγορά και στις δυο χώρες όπου κυριαρχεί το ελληνικό κεφάλαιο στρέφεται προς τις ενδιάμεσες εργασίες κι όχι στις παραγωγικές.
2)Συμβιβασμός με το τσιφλικάδικο στοιχείο το οποίο είναι βασικός ρυθμιστής της πολιτικής. Αυτό παρεμποδίζει την παραγωγική ανάπτυξη της Ελλάδας. Το 1920 μόνο το 20% της γης είναι καλλιεργήσιμο με πρωτόγονα μέσα, το 3% έχει όσο το 75% των μικροαγροτών. Είναι μια συνθήκη που δυναμώνει τον τριτογενή τομέα.
3)Η ίδια η αυτοκρατορία στην οποία κυριαρχούσε το φεουδαρχικό στοιχείο δεν μπορεί να αφήσει ελεύθερες τις δυνάμεις να αναπτύξουν τη βιομηχανική οικονομία. Έτσι ο ελληνικός κόσμος των επιχειρήσεων στράφηκε προς τις παροικίες της Πύλης και της Ευρώπης προκειμένου να εξυπηρετεί τη διεθνή αγορά. Τα συσσωρευμένα κεφάλαια των Ελλήνων δεν αντιπροσωπεύουν την αξία της ελληνικής αγοράς αφού δεν επενδύονται στη βιομηχανική παραγωγή.
4)Ο καπιταλισμός στη Δύση δεν βρίσκεται μετά το 19ο αιώνα σε συνθήκες ελεύθερου εμπορίου αλλά κάτω από τον έλεγχο των μονοπωλίων. Η συνένωση του βιομηχανικού και του τραπεζιτικού κεφαλαίου δημιουργεί το χρηματιστικό κεφάλαιο ακόλουθος του οποίου είναι η ντόπια άρχουσα τάξη. Οι εφοπλιστές από εθνικό στρώμα που εξυπηρετεί το διεθνές εμπόριο μετατρέπονται σε κοσμοπολίτικο εξυπηρετώντας τα μονοπώλια. Έτσι ακμάζει ο παροικιακός ελληνισμός.
5)Τράπεζες: Η Τράπεζα της Ελλάδας (1927) ελέγχεται από το ξένο κεφάλαιο και κυρίως από το αγγλικό (οίκος Ροτσιλντ). Επενδύει στο εξωτερικό κυρίως (δάνεια, μετοχές, επενδύσεις σε επιχειρήσεις). Μέσω του χρηματιστικού κεφαλαίου οι δυτικοί μονοπωλούν στην περιφέρεια. Η παροχή πιστώσεων για την εγχώρια επένδυση παρακολουθείται έμμεσα από το ξένο κεφάλαιο που έχει επενδύσει στην ΤτΕ. Η ελληνική αστική τάξη αποβλέπει στην αγορά με τους προσανατολισμούς που έχουν τα ξένα μονοπώλια. Το εμπορικό κεφάλαιο της Ελλάδας και οι συνεργαζόμενες τράπεζες είναι οι καλύτεροι μοχλοί των μονοπωλίων στο έδαφος της Τουρκίας. Η εθνική επανάσταση των Τούρκων είναι αυτή που δίνει την αφορμή και την ευκαιρία στο ελληνικό κεφάλαιο να ενοποιηθεί κάτω από την Μεγάλη Ιδέα βασισμένη στη στόχευση του διαμελισμού εκ μέρους της Αγγλίας-Γαλλίας.
Η Μεγάλη Ιδέα
1)Ο ελληνικός λαός ένιωθε τον τουρκικό ζυγό σαν τη μεγαλύτερη και απεχθέστερη καταπίεση έτσι αμβλύνθηκε το κοινωνικό ζήτημα κάτω από τη συμμαχία αστών και τσιφλικάδων.
2)Η θρησκευτική είναι συνείδηση εθνική καθότι το προνομιακό στοιχείο είναι μουσουλμανικό ακόμα και μετά τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν. Η θρησκοληψία όμως εξασθένιζε την αστική ιδεολογία.
3)Συμβιβασμός των εμπόρων-αστών και των τσιφλικάδων. Συγκρούονται σε διάφορες κρίσιμες στιγμές της ιστορίας του ελληνικού κράτους (1843, 1862, 1909) και υπερτερούν οι αστοί. Έτσι βαθμιαία με την εξέλιξη του χρηματιστικού κεφαλαίου η επίσημη κρατική ιδεολογία γίνεται κοσμοπολίτικη και ταυτοχρόνως εθνικιστική αφού βολεύει στη νέα κατάσταση υπαγωγής της Ελλάδας στην αγγλική πολιτική και γεωπολιτική.
4)Η μεγάλη ιδέα του 1821 που αφορά στην απελευθέρωση της Ελλάδας δεν έχει τίποτε το κοινό με τη συμμετοχή της Ελλάδα στην εκστρατεία του 1919 που επεκτείνεται σε μια ιμπεριαλιστική εκστρατεία υπό τη στενή καθοδήγηση της Αγγλίας.
Γιατί διαλέχτηκε η Ελλάδα ως χωροφύλακας;
Α)Το εφοπλιστικό κεφάλαιο μαζί με το παροικιακό-ελλαδικό διαμετακομιστικό κεφάλαιο επιδιώκει την επέκτασή του εκείνη την εποχή προκειμένου να αναπληρώσει το οικονομικό κενό που δημιουργείται από τη ζημιά στη δική του αγορά που προκαλείται από την υπερδύναμη. Επεκτείνεται σε άλλες χώρες αλλά αποτελεί απόλυτο εξάρτημα.
Β)Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να σταθεί χωρίς την Αγγλία. Άρα έπρεπε για την προσάρτηση εδαφών να ικανοποιήσει σε μέγιστο βαθμό τόσο τις απαιτήσεις της Αγγλίας για την ελλαδική αγορά και τις παροικίες αλλά και τη στήριξη τις διεθνείς στοχεύσεις της.
Γ)Η Ελλάδα είναι δίπλα στην Τουρκία, στην οποία ζουν 2.500.00 Έλληνες που ακμάζουν σε σύνολο 10.000.000 Τούρκων. Το βαθύ μίσος που χωρίζει τους Έλληνες λόγω της προγενέστερης κατάστασης αλλά και λόγω των πογκρόμ κατά το Νίκο Ψυρούκη είναι άλλη μια αιτία που επιλέχθηκε ο ελληνικός στρατός.
Δ)Ο Ελληνικός Στρατός είχε αξιόλογες ένοπλες δυνάμεις και δοκιμασμένες στα μέτωπα των Βαλκανικών Πολέμων όπως και στον νικηφόρο για την Ελλάδα 1ο ΠΠ. Η Αγγλία δε διακινδύνευε να στείλει στρατό καθότι υπήρχαν και ενστάσεις από το εργατικό κίνημα. Ο στρατός της (600.000) ήταν εντεταλμένος για τη Μοσούλη-Μεσοποταμία, Παλαιστίνη, Ιράκ. Ο αντιαποικιακός αγώνας του Κεμάλ έπρεπε να έρθει αντιμέτωπος με την καταστολή χωρίς να συμμετάσχουν οι αγγλικές δυνάμεις.
Ε)Αξιοποίηση του ελληνικού ναυτικού από την πρώτη σε δύναμη στόλου στον κόσμο.
2) Η σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία και η ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης
Η σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία έχει ανοίξει πλέον ένα νέο μέτωπο μετά το 1917 μέσω των κομουνιστικών, σοσιαλδημοκρατικών ή εργατικών κομμάτων που γνωρίζουν μια ανάπτυξη ενώ η αποτυχία της καταστολής της από την εκστρατεία εναντίον της έχει δημιουργήσει ένα πρωτοφανές μέτωπο εναντίον της από τις ήδη –μεταξύ τους- ανταγωνιστικές μεγάλες δυνάμεις. Τα εργατικά και σοσιαλδημοκρατικά-κομμουνιστικά κόμματα είναι μια πραγματικότητα στην καρδιά του μητροπολιτικού καπιταλισμού, οι επιρροές τους είναι εμφανείς στην περιφέρεια η οποία ξεσηκώνεται κατά των μεγάλων δυνάμεων που έχουν «διεθνείς εντολές». Ιδρύονται εργατικά πολιτικά κόμματα και συνδικάτα στις αποικίες που προοιωνίζουν το μέλλον της αμφισβήτησης των εντολών αλλά και των εγχώριων εντολοδόχων τους. Η παραίτηση της νέας σοβιετικής ηγεσίας από τις αποικίες και τα προνόμια της Ρωσικής ηγεμονίας ανοίγει το δρόμο για εξελίξεις μέσα στους ίδιους τους λαούς. Η θεώρηση του Λένιν για την αυτοδιάθεση των εθνών ανταγωνιστική με τη διακήρυξη των 14 σημείων του προέδρου Γουίλσον των ΗΠΑ που χρησιμοποιεί προσχηματικά για την εισβολή των ΗΠΑ στη διεθνή αγορά είναι χαρακτηριστικό της περιόδου. Κοινή επιδίωξη όλων των δυτικών συμμάχων δεν είναι άλλη από το χτύπημα της νεαρής σοβιετικής δημοκρατίας.
Ο Σοβιετικός σοσιαλισμός ευνοείται από τη ρήξη της περιφέρειας με την αποικιοκρατία. Η βοήθεια στην Τουρκία αναφέρει ο Ψυρούκης ότι υπαγορεύεται από τη θέση ενάντια στην αποικιοκρατία. Ήδη το νέο σοβιετικό καθεστώς είχε βοηθήσει την Ινδία, την Κίνα, την Περσία και το Αφγανιστάν στην υπόθεση της ανεξαρτησίας τους. Επιπρόσθετα αναφέρεται με βάση τον Κορδάτο για την προσπάθεια διαμεσολάβησης εκ μέρους της Σοβιετικής Ένωσης μπροστά στον κίνδυνο της γενοκτονίας την οποία απέρριψε το ελληνικό κράτος. Έτσι όσον αφορά στη μεταπολεμική κατάσταση και τη Μικρασιατική Εκστρατεία: α)απόρριψη προνομίων και βλέψεων στις παλιές κτήσεις της ρωσικής αυτοκρατορίας β)ήττα των λευκοφρουρών που είχε τεράστιες συνέπειες για την εθνική επανάσταση των Τούρκων γ)αναγνώριση της Εθνικής Κυβέρνησης Άγκυρας από τη Σοβιετική Ρωσία που της έδωσε διεθνές κύρος. Εξάλου τη συμφωνία αυτή ακολούθησαν οι συμφωνίες της Τουρκίας με τη Σοβιετική Δημοκρατία Καυκάσου με τη Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας και έτσι εξαλείφθηκε η απειλή εκ μέρους της Ρουμανίας που ήταν στη μικρή Αντάντ με την Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία.
3)Η κρίση του αποικιακού συστήματος-αντιαποικιακοί αγώνες
Το αποικιακό σύστημα καταρρέει: Η Ινδία, η Κίνα, η Κορέα, το Αφγανιστάν και η Περσία αποκτούν εκτός από ένα νέο σύμμαχο, τη Σοβιετική Ένωση αποκτούν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν καθεστώτα αιώνων δουλείας και αποικιοκρατίας. Ζούμε την άνοδο του εθνικού τουρκικού κινήματος μετά την ανακωχή του Μούδρου αλλά και την εθνική πολιτική αναγέννηση στη Συρία, στο Ιράκ, την Ιορδανία, τη Λιβύη και την Υεμένη μέσα σε καθεστώς των «εντολών» της Αγγλίας και της Γαλλίας. Οι εξεγέρσεις στην Αίγυπτο, στη Συρία, στη Μεσοποταμία και στο Σουδάν δημιουργούν αναταραχή και ευνοούν την αποτελεσματικότητα της προετοιμασίας του Κεμάλ ενώ Οθωμανική Αυτοκρατορία καταρρέει και ο ανταγωνισμός των δυτικών συμμάχων γίνεται πολύ έντονος. Έτσι, το κίνημα του Κεμάλ επιβάλλεται.
Η κατάσταση στην Οθωμανική αυτοκρατορία:
Ήδη από το 17ο-18ο αιώνα στη Δυτική Ευρώπη δημιουργούνται τα πρώτα εθνικά κράτη τα οποία στη συνέχεια στρέφονται προς την περιφέρεια και δημιουργούν αποικίες και εξαρτημένες χώρες. Τα εθνικά απελευθερωτικά κινήματα και τα αγροτικά κινήματα δίνουν χτυπήματα στην Πύλη ενώ η Αυτοκρατορία είναι ένα αποικιακό εξάρτημα της Δύσης (διομολογήσεις-διαφόρων ειδών προνόμια). Έτσι γεννιέται το Ανατολικό ζήτημα για την τύχη του μεγάλου ασθενούς. Η Αγγλία προσανατολίζεται στη σταθερότητα ενώ η Ρωσία προσανατολίζεται στο διαμελισμό και στην υπαγωγή της παλιάς βυζαντινής αυτοκρατορίας στα εδάφη της, ως ομόδοξη συνέχειά της. Ο πανσλαβισμός αργότερα, όταν σταθεροποιείται η εξάρτηση της Ελλάδας από την Αγγλία, δεν είναι πάρα η μετεξέλιξη της ίδιας ιδέας. Ο Σουλτάνος στρέφεται προς τη Δύση για την προστασία του.
1854, 1862: μεγάλα δάνεια καλύπτουν την οικονομική ζωή της Αυτοκρατορίας
1863: οι Αγγλογάλλοι ιδρύουν την Εθνική Τράπεζα Τουρκίας
1874: Το χρέος της Πύλης 8πλασιάζεται
1881: Η Γαλλία αποσπά την Τυνησία και εδραιώνεται στην Αλγερία
1878: Η Αγγλία αποκτά την Κύπρο με υψηλή κυριότητα της Πύλης (οι φόροι όλοι στην Κύπρο κυρώνονται για την αποπληρωμή των αγγλικών δανείων.
1881: Διάταγμα Μουχαρέμ για την Επιτροπή Ελέγχου του Δημοσίου, έλεγχος των τιμών στα προϊόντα κλπ. Οι δυτικές επιχειρήσεις ανοίγουν οίκους και ελέγχουν την οικονομία με προνομιακές διομολογήσεις.
1882: Η Αγγλία προσαρτά την Αίγυπτο:
Το εργατικό και το αγροτικό κίνημα είναι ανύπαρκτο. Μια τάση που εκπροσωπούνταν από τον Τσερκέζ Εθέμ και το ΤΚΚ ήταν ενάντια στη συμμαχία με τους φεουδάρχες και αντιμετώπισαν τον Κεμάλ και σφαγιάστηκαν στην πορεία. Η βιομηχανία είναι αμελητέα ενώ η γεωργική παραγωγή βασίζεται σε μεθόδους του 18ου αιώνα. Το 65% της γης βρίσκεται στα χέρια των τσιφλικάδων που αποτελούν το 5% του συνολικού αγροτικού πληθυσμού. Το υπόλοιπο της γης, το 35%, ανήκει στα χέρια μικροϊδιοκτητών που αποτελούν το 95% του αγροτικού πληθυσμού.
Η Παντουρκική Ιδέα, οι Νεότουρκοι, ο Κεμάλ και η αντιαποικιακή εθνική αναγέννηση των Τούρκων
«Εντούτοις, η όλη στάση της συνδιάσκεψης της ειρήνης απέναντι στην Τουρκία ήταν τόσο σκληρή, ώστε το Δίκαιο είχε τώρα αλλάξει παράταξη. Η Δικαιοσύνη, ο αιώνιος δραπέτης από τα συμβούλια των κατακτητών, είχε περάσει στο αντίθετο στρατόπεδο… Στις αίθουσες του Παρισιού με τους τοιχοτάπητες και τα χρυσάφια είχαν συγκεντρωθεί οι νομοθέτες του κόσμου. Στην Κωνσταντινούπολη, κάτω από τα κανόνια των συμμαχικών στόλων, λειτουργούσε μια τουρκική κυβέρνηση ανδρείκελων. Αλλά ανάμεσα στους αφιλόξενους λόφους και τις κοιλάδες τις «Τουρκικής Πατρίδας», στη Μικρά Ασία, κατοικούσε εκείνη η ομάδα των φτωχών που δεν παραδέχονταν έτσι τα πράγματα· και δίπλα στις φωτιές των καταυλισμών τους θρόνιαζε, εκείνη τη στιγμή, μες στα κουρέλια του πρόσφυγα, το σεπτό πνεύμα της ισονομίας». Michael L. Smith, Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922
Στα 1894 εμφανίζεται το κόμμα «Ένωση και Πρόοδος» από τους Ναζίμ και Ρίζα με στόχο τη μετατροπή της θεοκρατικής φεουδαρχίας σε αστικό κράτος, με βιομηχανία και εκσυγχρονισμό του στρατού. Έχει βασικά δυο τάσεις: του πρίγκηπα Σαμπαχιντίν που εκπροσωπεί τους φιλελεύθερους φεουδάρχες και τους αλλοεθνείς εμπόρους και στοχεύει σε μια πολυεθνική αυτοκρατορία και του Αχμέτ Ρίζα που εκπροσωπεί τους στρατιωτικούς και τους Τούρκους εμπόρους και στοχεύει σε ένα εθνικό τουρκικό κράτος. Η εμφάνιση έστω και ισχνή των Τούρκων εμπόρων δείχνει την τάση της δυτικοευρωπαϊκής εθνογένεσης να επιβεβαιώνεται με έναν ιδιαίτερο τρόπο στην Αυτοκρατορία.
1908: στάση των Νεότουρκων-εκλογές και ίδρυση Κοινοβουλίου έχοντας 150 στις 230 έδρες οι Νεότουρκοι.
1909: ανώτατοι αξιωματούχοι, κλήρος και φεουδάρχες έχοντας ιδρύσει το κόμμα Αχράρ πραγματοποιούν πραξικόπημα. Σ’ αυτό αντιδρούν οι Νεότουρκοι εκθρονίζοντας τον Αβντούλ Χαμίτ και ενθρονίζοντας τον Μουράτ Ε΄. Οι Νεότουρκοι συμβιβάζονται με τους τσιφλικάδες και παραχωρούν μεγάλη θέση στον γερμανικό ιμπεριαλισμό. Η είσοδος στην 1ο ΠΠ είναι η ευκαιρία να χτυπηθούν οι Αγγλογάλλοι και ταυτόχρονα να εξαφανίσουν όλες τις χριστιανικές εθνότητες. Η ανακωχή του Μούδρου και οι ταπεινωτικοί όροι ενδυναμώνουν το κίνημα αναγέννησης της Τουρκίας υπό τον Κεμάλ.
1910-1923: 3 γενοκτονίες λαμβάνουν χώρα την περίοδο αυτή. Με ποικίλους τρόπους εξοντώνουν 3 χριστιανικές κοινότητες: την ελληνική την αρμενική και την ασσυριακή. Υπολογίζονται σε 3.000.000 τα θύματα ενώ είναι ανυπολόγιστος ο αριθμός των φυγάδων.
1914-1918: Οι Νεότουρκοι Εμβέρ, Ταλάτ και Τζεμάλ εντάχθηκαν στον γερμανικό μιλιταρισμό με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Η Τουρκία από τον 1ο ΠΠ είχε απώλειες 500.000 ανθρώπων ενώ 1.600.000.000 δολάρια ήταν η ζημιά της. Υποβαθμίστηκε τη τουρκική λίρα 4,5 φορές ενώ 2,5 εκατομμύρια Τούρκοι προσβλήθηκαν από επιδημικές ασθένειες. Το δημόσιο χρέος διπλασιάστηκε και οι φτωχοί αγρότες έχασαν το 50% της γης. Το εξωτερικό εμπόριο μειώθηκε στο 300% ενώ η Κωνσταντινούπολη βρέθηκε υπό κατοχή.
1919: Μετά τη συνθήκη στο Μούδρο, οι διαφορές Νεότουρκων και Κεμαλιστών διαμορφώνονται ως εξής: οι πρώτοι εκπροσωπούσαν το τουρκικό αστικό στοιχείο από τη Μακεδονία-Θράκη-Πόλη ενώ οι δεύτεροι εκπροσωπούν ένα διάχυτο εμπορικό, λαϊκό-αγροτικό στοιχείο στη Μικρά Ασία. Οι μεν πρώτοι ήταν απομονωμένοι από τις μάζες ενώ το εθνικό κίνημα υπό τον Κεμάλ δρα κυρίως με τις μάζες πάνω στην οριστική κατάρρευση, μετά την αποικιακή συνθήκη στο Μούδρο.
1919-1922: Ο Κεμάλ ανάπτυξε ένοπλο και πολιτικό αγώνα σεβόμενος τυπικά τη σουλτανική κυριαρχία και ζητώντας διαπραγμάτευση με τις μεγάλες δυνάμεις. Στο ίδιο το ένοπλο κίνημα υπήρχαν 3 τάσεις: συνθηκολόγηση (ιερωμένοι-φεουδάρχες) εναντίωση (στρατιωτικοί, αστοί και χωρικοί) και μια μικρή τάση αντιιμπεριαλιστική που ζητούσε συνεργασία με την ΕΣΣΔ. Η ταλάντευση αυτή τους έθετε αρχικά προ των διπλωματικών σχέσεων με όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες.
1923: Κατά τη διενέργεια του συνεδρίου της Λωζάνης αποτυγχάνουν να αποσύρουν τον Κεμάλ και ηττάται η φιλοϊμπεριαλιστική παράταξη στην Τουρκία. Η παράταξη αυτή επιδίωξε να ψηφιστεί φωτογραφικός νόμος που δεν έδινε το δικαίωμα σε Τούρκους που δεν είχαν συμπληρώσει 5 χρόνια στο έδαφος της Τουρκίας να συμμετέχουν στην πολιτική ζωή. Ο Κεμάλ ίδρυσε το Εθνικό Κόμμα Τουρκίας και πήρε την υποστήριξη της αστικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων.
1924-….: Από το πρώτο σύνταγμα της Τουρκική Δημοκρατίας που δεν αναγνωρίζει καμιά άλλη εθνότητα πέραν της τουρκικής μέχρι και σήμερα έχουν διαπραχθεί γενοκτονικές ενέργειες κατά του κουρδικού λαού από το 1925 όταν και εξεγέρθηκε. Πέραν αυτού η μαζική εκδίωξη της Ελληνικής Κοινότητας της Πόλης το 1955 και το 1964, η παραβίαση των συμφωνιών για την Ίμβρο και την Τένεδο, η κατάληψη του 38% του εδάφους της Κύπρου και οι απειλές στο Αιγαίο, μαρτυρούν μια συνέχεια με διαρκείς συνθέσεις Ισλαμισμού και Οθωμανισμού.
Η Τουρκική Δημοκρατία στα πρώτα της βήματα:
«Ο λαός μας πολύ υπέφερε από την ύπαρξη των πολιτικών κομμάτων. Πρέπει να εξηγήσω ότι στις άλλες χώρες τα πολιτικά κόμματα στηρίζονται σε οικονομικά συμφέροντα και τούτο γιατί ο πληθυσμός είναι χωρισμένος σε τάξεις. Εναντίον του κόμματος που υπερασπίζεται τα συμφέροντα μια τάξης δημιουργείται ένα άλλο που προσπαθεί να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της αντίθετης τάξης. Αυτό είναι φυσιολογικό. Γνωρίζετε όμως και τα αποτελέσματα που είχαμε στο χώρο μας από τη δημιουργία κομμάτων λες και η κοινωνία μας είναι χωρισμένη σε διάφορες τάξεις. Σήμερα όταν λέμε Λαϊκό Κόμμα εννοούμε κόμμα πανεθνικό… Η χώρα μας είναι χώρα αγροτική. Για αυτό και η πλειοψηφία των κατοίκων της είναι αγρότες. Όταν μιλάμε γι’ αυτήν την πλειοψηφία εννοούμε και τους μεγαλοκτηματίες. Πόσους μεγαλοκτηματίες έχουμε κοντά μας; Ποιο είναι το μέγεθος της γης που κατέχουν; Αν δούμε τα πράγματα από κοντά θα διαπιστώσουμε ότι σε σύγκριση με την έκταση της χώρας δεν υπάρχει άνθρωπος που μπορεί να χαρακτηριστεί μεγαλοκτηματίας. Αυτούς λοιπόν που λέμε μεγαλοκτηματίες πρέπει να τους βοηθήσουμε και να τους προστατεύσουμε… Πόσους εκατομμυριούχους έχουμε; Κανένα. Για αυτό και δεν μπορούμε να είμαστε εχθροί εκείνων που έχουν λίγα λεφτά. Αντίθετα θα εργαστούμε για να δημιουργηθούν εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι… Όλοι οι πολίτες μας ανήκουν σε μια κατηγορία που λέγεται λαός… Τι είναι η τουρκική επανάσταση; Σας λέγω ότι εκτός από τη συνηθισμένη έννοια της επανάστασης ο ορισμός αυτός δείχνει ταυτόχρονα και άλλες βαθύτερες αλλαγές που συντελέστηκαν στους προαιώνιους δεσμούς που ενώνουν το ένα με το άλλο μέλος του έθνους μας. Οι δεσμοί από θρησκευτικοί-θεοκρατικοί έγιναν εθνικοί…» Tekin Alp, «Le kemalisme», Paris 1937
Ο Κεμαλισμός έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
α)ρεπουμπλικανισμός: Καταργείται ο θεσμός του σουλτάνου-χαλίφη χωρίς όμως περεταίρω κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.
β)εθνικισμός: Το 1923 εκδίδονται οι αρχές του παντουρκισμού, το 1924 ιδρύεται η οργάνωση «Τουρκική Εστία» και σε δυο χρόνια έχει 185 παραρτήματα με 40.000 μέλη, το 1925 εκδίδεται το περιοδικό «Τουρκική Πατρίδα». Στο άρθρο 88 του Συντάγματος αναφέρεται ότι όλοι οι κάτοικοι είναι Τούρκοι ενώ ήδη το 1925 ζουν στο έδαφος της Τουρκίας Κούρδοι (στους οποίους έχουν τάξει αυτονομία), Άραβες, Κιρκάσιοι, Έλληνες, Γεωργιανοί, Αρμένιοι, Βούλγαροι, Εβραίοι, Λαζοί και αποτελούν το 25% του πληθυσμού.
γ)παρεμβατισμός του κράτους στην οικονομία-κοινωνία: Όχι καπιταλισμός-όχι Σοσιαλισμός. Ο Κεμάλ επιδίωξε την κρατική βιομηχανική ανάπτυξη με αστικές σχέσεις εργασίας, άφησε άθικτο το φεουδαρχισμό και τα τσιφλίκια. Έτσι μόνο το 5% του εδάφους μπορούσε να καλλιεργηθεί και οι φόροι απομύζησαν την επαρχία προς όφελος της βιομηχανίας. Η καταστολή στις εξεγέρσεις των χωρικών ονομάστηκε «πόλεμος κατά των ληστών» από πλευράς της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης του Κεμάλ. Όμως οι ξένοι κεφαλαιούχοι εμπόδιζαν την ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας. Η κατάσταση στην οικονομία είναι οικτρή: 12-15 ώρες εργασίας και υπάρχει 14 φορές άνοδος των τιμών μέχρι και πριν τον 2ο ΠΠ. Ο χαρακτήρας του εξωτερικού εμπορίου είναι αποικιακός: εξήγαγε πρώτες ύλες, αγροτικά προϊόντα και εισήγαγε βιομηχανικά προϊόντα. Έτσι υπήρξε αρνητικό ισοζύγιο με την ολίσθηση της τουρκικής λίρας και την αύξηση του δημοσίου χρέους.
δ)κοσμική μορφή: Επί Κεμάλ υπήρξε η αυτοματοποιημένη αντίληψη ότι η κατάλυση της θεοκρατίας θα έφερνε την πρόοδο. Καταργήθηκαν τα ιεροδικαστήρια και οι τεκέδες και επιβλήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Πρωτεύουσα έγινε η Άγκυρα η εμβληματική πόλη του Κεμάλ. Από το 1927 το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα έχει το μονοπώλιο της πολιτικής ζωής στην Τουρκία. Ενδυματολογικά απαγορεύτηκε το φέσι και επιβλήθηκε η ευρωπαϊκή ρεπούμπλικα. Το 1928 καταργήθηκε το αραβικό αλφάβητο και εισάχθηκε το λατινικό. Ήταν μια από τα πάνω μεταρρύθμιση που περιφρόνησε τις παραδόσεις του τουρκικού λαού.
ε)επανάσταση: Η διακήρυξη του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος σε ιδεολογική βάση θέτει και τη συγγένειά της με το ναζισμό. Σε μια από τις διακηρύσσεις του διατείνεται: «Το κόμμα μας είναι το πιο επαναστατικό. Πιστεύει ότι η επανάσταση είναι ένα συνεχές φαινόμενο. Θεωρεί ότι ο φασισμός παρά το γεγονός ότι είναι επανάσταση, που γεννήθηκε από ένα κίνημα για την αντίδραση κατά του μαρξισμού, τερματίστηκε με την πορεία της Ρώμης. Από αυτήν την άποψη και ο εθνικοσοσιαλισμός έχει ξεπεράσει το στάδιο για επανάσταση» (1938)
Η ένταξη της Τουρκίας στο μπλοκ του ιμπεριαλισμού:
Συμφωνία Κεμάλ με τη Γαλλία και Αγγλία για τη Μοσούλη και την Αλεξανδρέττα. Συμφωνία με τις ΗΠΑ το 1927 και συμφωνία με την Ιταλία του Μουσολίνι το 1928.
Στις 13/6/28 έκανε συμφωνία για το διακανονισμό του χρέους και πλήρωσε 86.000.000 χρυσές λίρες. Ενταγμένη στο δυτικό μπλοκ διεκδίκησε τους Τουρκμένους της Σοβιετικής Ένωσης και επέτρεψε στην εφημερίδα των Λευκορώσων να εκδίδεται ενώ φυλάκισε και εκδίωξε τους κομουνιστές της Τουρκίας. Το 1928 μέχρι και το 1938 με αφορμή και αιτία τις εξεγέρσεις των Κούρδων και των Λαζών μετέτρεψε τη δημοκρατία σε στρατοκρατικό πολίτευμα: διπλασιασμός των ενόπλων δυνάμεων από 54.000 σε 94.000. Η κρίση του ’30 έπληξε κυρίως τα αγροτικά και εργατικά στρώματα και η οικονομία άνοιξε στα ξένα μονοπώλια με την κρατικοποίηση του σιδηροδρόμου ως άλλοθι. Από το 1838 ξεκινάνε οι επενδύσεις Άγγλων, Γάλλων όπως και Γερμανία με το κλήρινκ: παίρνει πρώτες ύλες για τη βιομηχανία (χρώμιο). Γίνονται εξεγέρσεις που καταστέλλονται βάρβαρα. Στα 1930 ιδρύεται το Φιλελεύθερο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του οποίου στη συνέχεια απαγορεύεται η δραστηριότητά του μετά από τη συμμετοχή του σε εξέγερση. Από την άλλη επιτρέπεται η ελευθερία των ναζιστικών οργανώσεων και εφημερίδων ενώ 50.000 εκτάρια αγοράστηκαν από το κράτος για τη γεωργική παραγωγή. Η Συνθήκη του Μοντρέ υπογράφτηκε το 1936 για τη διεθνή διέλευση στα Στενά.
Το 1938 πέθανε ο Κεμάλ και συνεχιστές ήταν ο Ισμέτ Ινονού και ο Τζεμάλ Μπαγιάρ. Στις 18/6/41 πριν την επίθεση (επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα») στη Σοβιετική Ένωση η Τουρκία συνάπτει σύμφωνο φιλίας με το Χίτλερ και τον Οκτώβρη του 1941 κλείνει εμπορική συμφωνία για την εξαγωγή χρωμίου, απαραίτητου για την πολεμική βιομηχανία των ναζί. Το 90% του εξωτερικού εμπορίου γίνεται με τη Γερμανία μεταξύ 1943-44 ενώ κυριαρχούν στην πολιτική ζωή της χώρας οι δηλώσεις του πρωθυπουργού Σαράτζογλου για την εξόντωση των Ρώσων. Μεταξύ 1941-45, 375.000 αντιναζιστές φυλακίστηκαν.
Η μεταπολεμική συνέχεια της Τουρκίας τη θέλει μέλος του ΝΑΤΟ, του αντισοβιετικού Βαλκανικού Συμφώνου BLEND με την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία στα 1953-54 όπως και του επίσης αντισοβιετικού συμφώνου της Βαγδάτης ΣΕΝΤΟ στα 1955 μαζί με τις ΗΠΑ, Αγγλία, Ιράκ, Ιράν και Πακιστάν, μέσω του οποίου χρησιμοποιήθηκε η Τουρκία για την καταστολή των αραβικών κινημάτων. Όμως βασικός μπούσουλας για την πολιτική της παραμένει το δόγμα Τρούμαν, ως η υποχρεωτική φιλία Ελλάδας Τουρκίας για την αντιμετώπιση του σοβιετικού κινδύνου. Όμως παρά τις εξελίξεις αυτές, η πείνα η φτώχεια, η καθυστέρηση χαρακτηρίζει την Τουρκία και ιδιαίτερα μακριά από τη βιτρίνα της στις μεγάλες πόλεις, στην ίδια την τεράστια αγροτική της περιφέρεια. Η κατάσταση είναι δραματική: το 5% του αγροτικού πληθυσμού κατέχει το 65% της γης με μεθόδους του 18ου αιώνα. Το 90% είναι αγράμματοι και υπάρχει πρωτόγονη βιοτεχνία-βιομηχανία. Αυτά καταμαρτυρεί η πένα του δημοσιογράφου Επαϊντίν: «Στο τραπέζι του χωρικού μας δεν θα βρείτε για γεύμα παρά κουρκούτι αποβουτυρωμένο γάλα και λίγο ψωμί. Το κρέας το βλέπει μόνο στις μεγάλες γιορτές. Στις ανατολικές επαρχίες υπάρχουν ιδιοκτήτες ολόκληρων χωριών στους οποίους ανήκει ακόμα και η κουρελού πάνω στην οποία κοιμούνται οι χωριάτες. Οι χωρικοί εργάζονται όλο το χρόνο σκληρά και τα κέρδη πηγαίνουν στον τσιφλικά»
Κριτική αφήγηση της μικρασιατικής εκστρατείας σε λίγες γραμμές
α)Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της εκστρατείας:
-Από το 1917-20 έχουμε 30.000 νεκρούς και 15.000 τραυματίες
-Διπλασιασμός των φόρων και 25% παιδική θνησιμότητα
-Αύξηση ενοικίων οικιών και καταστημάτων κατά 20-80%
-3πλασιασμός της τιμής του ψωμιού, αύξηση σε όλα τα τρόφιμα μείωση της αξίας της δραχμής κατά 50%
-Αύξηση κατά 32% στους φόρους
-Πληθωρισμός, ζημιά 6 δις δρχ από τη συμμετοχή της Ελλάδας στον 1ο ΠΠ ενώ η Γαλλία δεν πληρώνει το αναγκαστικό δάνειο για τη συντήρηση του στρατού της
-Οι τράπεζες κερδοσκοπούν μέσα στο 1921 με 60% καθαρά κέρδη. Από το 1914-20 5πλασιασμός αποθεμάτων χρυσού και ξένου συναλλάγματος στην ΤτΕ.
-1919-20 αγορά νέων σκαφών από τους εφοπλιστές
-161 ΑΕ επιχειρήσεις αυξάνουν τα κέρδη τους
-Εργατικές απεργίες πολιτικές απεργίες, συλλήψεις, εξορίες στη Φολέγανδρο, χιλιάδες ανυπότακτοι και λιποτάκτες (90.000). Μέσα στο 1921 έγιναν 50 μεγάλες απεργίες
β)Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα
1)Ο Βενιζέλος είναι ενώ φιλογάλλος για τα ευρωπαϊκά θέματα είναι φιλοάγγλος στην επέκταση της Αγγλίας στην Ανατολή.
2)Οι Άγγλοι δεν διέκοψαν ποτέ σχέσεις με το βασιλιά παρά τις φιλογερμανικές του θέσεις και τον είχαν ως χρήσιμο για την αναπλήρωση του κενού, γεγονός που έκανε ξανά την εμφάνισή του το 1935.
3)Το παραδοσιακό κατεστημένο στην Ελλάδα που εκφράζεται κυρίως από το Λαϊκό Κόμμα και τον Μονάρχη ήταν με το δόγμα σταθερότητας της Πύλης. Όταν οι Άγγλοι άλλαξαν πολιτική προσανατολίστηκαν με τους Γερμανούς χωρίς να είναι αντι-Άγγλοι. Μετά τον καταποντισμό του βενιζελικού κόμματος στις εκλογές του 1920 και παρά το σύνθημα για αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού οι επιχειρήσεις εντάθηκαν μέχρι και 1000 χλμ μακριά από τη βάση του σαντζακίου της Σμύρνης.
4)Ο πολιτικός κόσμος της Ελλάδας εκτός από το ΣΕΚ (ΚΚΕ) στο σύνολό του εναρμονίσθηκε με τις επιδιώξεις της Αγγλίας που ήθελε ένα ενιαίο συγκοινωνιακό δίκτυο Μαύρης Θάλασσας-Κασπίας, Κων/πολης-Ιράκ-Περσία-Αφγανιστάν-Ινδιών και τα πετρέλαια Αζερμπαϊτζάν και Μέσης Ανατολής.
γ)Η Μικρασιατική Εκστρατεία
Στις 6 Μαΐου 1919 το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δίνει στην Ελλάδα την εντολή να αποβιβάσει στρατό στη Σμύρνη προκειμένου να επιβάλει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τους όρους της Συνθήκης του Μούδρου. Ο επίσημος λόγος της προστασίας των χριστιανικών-ελληνικών πληθυσμών από την πλευρά της Ελλάδας ήταν και πραγματικός. Από το 1910 μέχρι και το 1919 οι Τούρκοι εθνικιστές είχαν κλιμακώσει σε μια πολιτική αφανισμού των Ελλήνων και των Αρμενίων. Ειδικά μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους αλλά και μέσα στον 1ο ΠΠ υπό την ευθύνη της τετρανδρίας Τααλάτ, Τζεμάλ, Εμβέρ και Νουρεντίν με ποικίλους τρόπους είχαν δολοφονηθεί πάνω από 400.000 Έλληνες και περίπου 1.500.000 Αρμένιοι ενώ είχαν εξαναγκάσει σε φυγή πάνω από 600.000 Έλληνες από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία. Επίσης είχε ήδη ξεκινήσει από το 1914 η γενοκτονία των Ασσυρίων χριστιανών Χαλδαίων (υπολογίζονται 250.000-750.000) στα ανατολικά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με παρόμοιους τρόπους. Από την άλλη, αυτή η αιτία, λειτούργησε και ως πρόσχημα για την στράτευση της Ελλάδας, απόλυτα, στην γεωπολιτική επιδίωξη της Αγγλίας με απώτερο στόχο της την κατάληψη των πετρελαιοπηγών της Μοσούλης. Έτσι η Ελλάδα λειτούργησε ως τυφλό όργανο των Άγγλων αντίθετα με την Ιταλική κυβέρνηση η οποία δεν επιλέχτηκε για την καταστολή του εθνικού κινήματος στην Τουρκία εξαιτίας των υπερβολικών της απαιτήσεων. Ο στρατηγός Κάλθροπ που υπέβαλε τους όρους στο Μούδρο ήταν ο ιθύνων καθοδηγητής των στρατιωτικών ενεργειών. Εξ άλλου οι Άγγλοι όχι μόνο δε χρηματοδότησαν την εκστρατεία αλλά το ήδη υπερχρεωμένο ελληνικό κράτος έπαιρνε δάνεια προκειμένου οι κυβερνήσεις της περιόδου να φέρουν εις πέρας την αγγλική εντολή. Ταυτοχρόνως τους 600.000 Άγγλους στρατιωτικούς τους προόριζαν για τη φύλαξη των διεθνών εντολών τους στη Μέση και στην Κεντρική Ανατολή κι έτσι δεν δαπάνησαν ούτε σταγόνα αίμα στη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Οι Έλληνες στρατιωτικοί πίστευαν στο αήττητο της Αγγλίας και προσπαθούσαν να κερδίσουν τις θέσεις των Άγγλων εφόσον ο κυρίως στόχος των τελευταίων ήταν τα πετρέλαια της Μοσούλης. Μετά από μια αμφιταλαντευόμενη στρατιωτική ανάπτυξη που ξεκίνησε ως αστυνομικές επιχειρήσεις μακριά από τη Σμύρνη ο στρατός εξαπλώθηκε επιδιώκοντας να καταλάβει μέρος της σιδηροδρομικής γραμμής Πόλης-Μοσούλης-Βαγδάτης ως στρατηγικό προγεφύρωμα της αγγλικής επιδίωξης για τα πετρέλαια. Από τον Ιούνιο του 1919 στρατεύματα είχαν ήδη εξαπλωθεί 120 χλμ. μακριά από τα παράλια. Ενδεικτικά, ήδη, στις 19 Ιουνίου 1920 το «Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο» (δηλαδή οι Άγγλοι) δίνει την άδεια προελάσεως του Ελληνικού Στρατού, για την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής μέχρι την Πάνορμο προκειμένου να εξασφαλιστεί το ελεύθερο πέρασμα των στενών των Δαρδανελίων.
Από την άλλη ο Κεμάλ μετά την απόβαση στη Σαμψούντα στις 19 Μαΐου 1919 ξεκίνησε να οργανώνει την εθνική αντίσταση μέχρι και πριν το πραξικόπημα (16 Μαρτίου 1920) που ανάτρεπε το κοινοβούλιο στο οποίο το κόμμα του είχε την απόλυτη πλειοψηφία και ακύρωνε με το «Ψήφισμα εθνικής διακήρυξης Των Τούρκων» στις 28 Ιανουαρίου 1920 τη συνθήκη του Μούδρου. Έτσι στις 30 Ιουνίου του 1919, στην Αμάσεια, εκδίδεται το πρώτο κείμενο-διακήρυξη της αντίστασης του τουρκικού λαού στις συμμαχικές αποφάσεις, τον Ιούλιο πραγματοποιείται το Εθνικό Συνέδριο στο Ερζερούμ και ιδρύεται η Κεντρική Επιτροπή Αγώνα. Μετά από τη σύγκρουση μεταξύ του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη που καταδίκαζε το κίνημα του Κεμάλ και της στήριξης των σεΐχηδων προς αυτόν πραγματοποιείται η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας (23 Απριλίου 1920) όπου δίνεται εντολή στον Κεμάλ να σχηματίσει Κυβέρνηση.
Ο Ελληνικός στρατός ήδη μέσα στο 1920 αριθμούσε 92.000 οπλίτες και 3.500 αξιωματικούς, ενώ οι Τούρκοι είχαν 60.000 στρατιώτες. Η συνθήκη των Σεβρών στις 10 Αυγούστου 1920, μια συνθήκη που συνάφθηκε πολύ γρήγορα και κάτω από τις πιέσεις της Αγγλίας, ήταν αναντίστοιχη με τις αμφίρροπες εξελίξεις στο μέτωπο αλλά και με τον ήδη ανταγωνισμό των συμμάχων που έβλεπαν κυρίως την Αγγλία να παίρνει τη μερίδα του λέοντος. Στο φιάσκο των Σεβρών η Τουρκία έχανε τα 4/5 του εδάφους της, η Συρία και ο Λίβανος έμπαιναν κάτω από την Γαλλική εντολή, το Ιράκ και η Παλαιστίνη κάτω από την Αγγλική εντολή, η Αρμενία και το Κουρδιστάν γινόταν ανεξάρτητο κράτος, η Σαουδική Αραβία (Χετζάτζ) γινόταν κληρονομικό βασίλειο, μια συμφωνία για τη Δαρδανέλια εξυπηρετούσε τις δυτικές δυνάμεις για την επίθεσή τους στη Σοβιετική Ένωση και το σαντζάκι της Σμύρνης θα περνούσε στη διοίκηση του ελληνικού κράτους όπου μετά από 5 χρόνια θα προκηρυσσόταν δημοψήφισμα για την ένωσή του με την Ελλάδα. Παράλληλα ενσωματωνόταν η συμφωνία Βενιζέλου-Τιττόνι για τη Β. Ήπειρο και τον καθορισμό των συνόρων Ελλάδας-Ιταλίας στο Μαίανδρο ποταμό.
Ειδικά μετά τη νέα κυβέρνηση στην Ελλάδα που εκλέχθηκε στις 14 Νοεμβρίου 1920 και την κυβίστηση που διέπραξε κατ’ εντολή των Άγγλων υπήρξαν πολλές μάχες και με τον Ελληνικό Στρατό να προωθείται καταστροφικά για την επιβίωσή του. Έτσι στις 19 Δεκεμβρίου 1920 επιστρέφει στην Ελλάδα, μετά το δημοψήφισμα για την επαναφορά της Βασιλείας στη χώρα, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ ενώ τα έξοδα της Μικρασιατικής εκστρατείας για την περίοδο Μάιος 1919 – Δεκέμβριος 1920 ήδη ανέρχονται στα 1.018.012.000 γαλλικά φράγκα. Η πρώτη ήττα στο Ινονού (11 Ιανουαρίου 1921) έχει ως αποτέλεσμα την ανύψωση του ηθικού του εθνικού κινήματος της Τουρκίας και τη συρροή χιλιάδων Τούρκων προς στρατολόγηση. Η σύσκεψη στο Λονδίνο (20 Φεβρουαρίου 1921) με τους εμπλεκόμενους παράγοντες πλην της Σοβιετικής Ρωσίας αποτυγχάνει ενώ δηλώσεις από πλευράς της Ελλάδας για «120.000 στρατό» και «συντριβή της Τουρκίας σε ένα τρίμηνο» δυναμιτίζουν ακόμα την κατάσταση. Ο Βενιζέλος στέλνει υπόμνημα για την αμυντική σύμπτυξη του στρατού χωρίς να εισακούγεται. Οι Μεγάλες Δυνάμεις δηλώνουν ουδετερότητα και ιδιαίτερα μετά από την εκλογή της της νέας κυβέρνησης και αφήνουν διεθνώς να εννοηθεί η εκστρατεία μόνο σαν ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός ενώ η Ελλάδα φαίνεται ως επιτιθέμενη παρόλο που Άγγλοι αξιωματικοί παίζουν τον επιτελικό ρόλο στις πολεμικές επιχειρήσεις. Στο διπλωματικό παιχνίδι όλο και περισσότερο η Αγγλία αλλά και οι άλλες δυνάμεις δηλώνουν ουδετερότητα και αποσείουν τις ευθύνες τους. Η Αγγλία η οποία δεν έχει σταματήσει ποτέ διπλωματικές σχέσεις με τον Κεμάλ δημιουργεί επιτροπές για τις παραβιάσεις του πολεμικού δικαίου και για τις δυο πλευρές. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Γούναρης στη δίκη των 6 μιλούσε για τις υποσχέσεις του Λ. Τζορτζ και την ενθάρρυνση που του παρείχε για τη συνέχιση της Μικρασιατικής εκστρατείας. Άλλωστε σύναψε δάνειο 625.000.000 δραχμών για τη γενική επίθεση ενώ η Αγγλία χρησιμοποίησε την ήττα στο Σαγγάριο ως αντιπερισπασμό για την κατάληψη των πετρελαίων της Μοσούλης.
Στις 15 Δεκεμβρίου 1920 ο Μουσταφά Κεμάλ υπογράφει ανακωχή με την ηττημένη στον Τουρκο-αρμενικό πόλεμο, Αρμενία και τον Ιανουάριο του 1921 τελειώνει με την αριστερή αντιπολίτευση μέσα στο εθνικό κίνημα εκτελώντας μέλη του ΚΚΤ. Στις 15 Μαρτίου 1921 κατόπιν επιστολογραφίας Λένιν-Κεμάλ η Σοβιετική Ένωση αναγνωρίζει την κυβέρνηση του Μουσταφά Κεμάλ, υπογράφοντας την Συνθήκη της Μόσχας. Η Σοβιετική Ένωση θα παράσχει άφθονη υλική βοήθεια (χρήματα, οπλισμό και πυρομαχικά) στον νεοσύστατο κεμαλικό στρατό.
Στις 22 Μαρτίου 1921 ο Ελληνικός Στρατός προωθείται στο Εσκί Σεχίρ και Αφιόν Καραχισάρ προκειμένου να καταλάβει τις σιδηροδρομικές γραμμές ανεφοδιασμού του εθνικού στρατού των Τούρκων. ΟΙ Τούρκοι αντιστέκονται και φθείρουν σε μεγάλο βαθμό τις ελληνικές δυνάμεις. Μετά από μαζική πρόσκληση σε κατάταξη τόσο στην Ελλάδα όσο και στους Μικρασιάτες τον Ιούνιο του 1921 η Στρατιά της Μικράς Ασίας απαρτίζεται από 200.000 οπλίτες, 6.000 αξιωματικούς και 55.000 ζώα. Το ίδιο το καλοκαίρι του 1921 οι ελληνικές δυνάμεις της Στρατιάς ωθούνται με σκοπό την κατάληψη του Εσκί Σεχίρ, Κιουτάχειας και Αφιόν Καραχισάρ με στόχο την προέλαση προς την Άγκυρα μετά από πολεμικό συμβούλιο υπό τον μονάρχη. Η μάχη του Σαγγάριου ποταμού μετά από 10 ημέρες σκληρών μαχών είναι η δεύτερη ειδοποίηση, μιας και ο Ελληνικός Στρατός έχει μεγάλες απώλειες, μια πανωλεθρία.
Η Γαλλία και η Ιταλία ήδη από το Μάρτιο του 1921 έφθασαν σε συμφωνίες με τον Κεμάλ για την απόσυρση των δυνάμεών τους. Έτσι η Γαλλία διαπραγματεύτηκε την εκκένωση στην Κιλικία (1 Νοεμβρίου 1921) αφήνοντας τεράστιο πολεμικό υλικό αναγνωρίζοντας την Τουρκική Επαναστατική Κυβέρνηση. Η Ιταλία αποσύρεται από την Αττάλεια και αυτή και αφήνει σημαντικό πολεμικό υλικό στην Επαναστατική Κυβέρνηση της Άγκυρας.
Πριν το φιάσκο στο Εσκή Σεχίρ υπάρχουν ήδη 90.000 ανυπότακτοι και λιποτάκτες, ο στρατηγός Παπουλάς ζήτούσε 56.000 ενισχύσεις ενώ ο στρατηγός Κοντούλης έδινε προειδοποιήσεις ότι ο στρατός απομακρύνεται 1000 χλμ (!) από τη βάση του. Έτσι μετά την ήττα στο Σαγγάριο ξεκινούν οι φωνές που μιλάνε για διαπραγμάτευση με την Τουρκία ενώ ο Φεβζή Πασάς δηλώνει ότι είναι έτοιμος για ειρήνευση. Η Γαλλία αποσύρεται από την Κιλικία αποσπώντας την Αλεξανδρέττα. Εκτός από τα όπλα που άφησε στον Κεμάλ έδωσε και τη δυνατότητα να αποσπάσει στρατό από την Κιλικία και να προσανατολιστεί στο ελληνικό μέτωπο. Αντίστοιχα και η Ιταλία η οποία ούτως ή άλλως σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας με τα πλοία της μετέφερε πολεμικό υλικό στον Επαναστατικό στρατό της Άγκυρας. Το Μάρτιο του 1922 γίνεται διάσκεψη στο Παρίσι (Αγγλία-Γαλλία-Ιταλία) όπου εκδίδεται πρόταση για ανακωχή και νεκρές ζώνες. Η αρνητική απάντηση της Άγκυρας έχει την αντιπρόταση για μια 4μηνη ανακωχή και την απόσυρση του ελληνικού στρατού. Η δεύτερη αντιπρόταση είναι η απόσυρση των ελληνικών δυνάμεων, η παραχώρηση της Α. Θράκης στην οποία έχουν μεταφερθεί Ελληνικά Στρατεύματα και η αποχώρηση των δυνάμεων από την Πόλη. Η Ελλάδα συνάπτει αναγκαστικό δάνειο 1.5 δις για τη συνέχιση του πολέμου ενώ οι Άγγλοι σχεδιάζουν την κατάληψη της Μοσούλης. Η τρομοκρατία εντείνεται στο ΣΕΚ. Η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη-Χατζηανέστη ξεκινάει την τελευταία επίθεση όμως η αντεπίθεση του Κεμάλ (25 Αυγούστου 1922) προκαλεί τη σύμπτυξη του Στρατού και την υποχώρησή του προς τη Σμύρνη ενώ ήδη έχει διασπαστεί σε δυο μέτωπα.
Τα πράγματα εξελίσσονται δραματικά. Στις 8 Σεπτεμβρίου ο τουρκικός στρατός με επικεφαλής τον Νουρεντίν πασά μπαίνει στη Σμύρνη και την επόμενη ημέρα οι ένοπλοι τσέτες βάζουν φωτιά στην αρμενική συνοικία της Σμύρνης. Δεκάδες χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι δολοφονούνται παρουσία των ξένων πολεμικών πλοίων που παρακολουθούσαν απαθείς το μαζικό έγκλημα των Τούρκων στρατιωτών. Μέχρι και το τέλος του Σεπτέμβρη ο Ελληνικός στρατός είχε αποβιβαστεί για την Ελλάδα.
Στην Αθήνα επικρατεί πανικός. Ο φρούραρχος των Αθηνών αποπειράται να εκτελέσει την ηγεσία του ΣΕΚ ενώ ο Μεταξάς την επισκέπτεται και ζητά να συμμετέχει στην κυβέρνηση. Στις 11 Σεπτεμβρίου εκδηλώνεται στρατιωτικό κίνημα στη Χίο όπου εκθρονίζεται ο βασιλιάς τη μεθεπόμενη ημέρα. Οι Άγγλοι θέλοντας τον έλεγχο των Στενών συμφώνησαν με τον Κεμάλ για την αποχώρηση του στρατού από την Α. Θράκη. Στις 7 Οκτωβρίου υπογράφεται η συνθήκη στα Μουδανιά.
Τον Οκτώβριο του ‘22 οι Άγγλοι καταλαμβάνουν οριστικά τη Μοσούλη και οι ΗΠΑ ξεκινάνε τις διαπραγματεύσεις για να αναλάβουν σιδηρόδρομο, έργα, λιμάνι και την ανοικοδόμηση.
δ)Μετά την καταστροφή
Μετά την καταστροφή ο σουλτάνος κηρύσσεται έκπτωτος και το Νοέμβριο του 1922 καταργείται το χαλιφάτο. Στην Ελλάδα των στρατιωτικών απαλλοτριώνονται μεγάλα κτήματα και μοιράζονται ενώ παίρνονται θετικά μέτρα υπέρ των εργατών. Στις 15 Νοεμβρίου μετά από συνοπτικές διαδικασίες από το στρατοδικείο εκτελούνται οι 6 Δημήτριος Γούναρης, πρώην πρωθυπουργός, Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος και πρώην υπουργός, Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος και πρώην υπουργός, Νικόλαος Στράτος, πρώην πρωθυπουργός, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, πρώην πρωθυπουργός, Νικόλαος Θεοτόκης και Γεώργιος Μπαλτατζής, υπουργοί επί των στρατιωτικών και οικονομικών στην κυβέρνηση Γούναρη αντίστοιχα. «Αυτοί είναι και τα εξιλαστήρια θύματα των ιμπεριαλιστών». Στη διάσκεψη της Λωζάνης υποχωρεί η Αγγλία στις αξιώσεις των ΗΠΑ για τις «ανοιχτές θύρες» ενώ η Τουρκία υποχωρεί για λογαριασμό της Αγγλίας σχετικά με τα πετρέλαια της Μουσούλης και στο ζήτημα των Στενών κερδίζοντας όμως την Ανατολική Θράκη. Οι ΗΠΑ κάνουν μια προσπάθεια προσεταιρισμού της Τουρκίας προσφέροντας το διακανονισμό του χρέους. Μέσα στο παρασκήνιο της συνδιάσκεψης ο Μουσολίνι ζήτησε τη συνεργασία των ΗΠΑ ενώ «εγγυήθηκαν» για τα Δωδεκάνησα. Οι Γάλλοι ζήτησαν τη Συρία και το Λίβανο, οι Άγγλοι τα Στενά και τη Μοσούλη ενώ παρέδιδαν τη διευθέτηση του χρέους στους Γάλλους. Ταυτόχρονα οι Άγγλοι επιδίωκαν το συνεταιρισμό για τα πετρέλαια της Μοσούλης. Η Τουρκία εγγυήθηκε για τα δικαιώματα των Κούρδων τους οποίους στη συνέχεια αποκαλούσε «Τούρκους Τουρκμένους» (ή «Ορεινούς Τούρκους»). Παράλληλα ζήτησε την κατάργηση των διομολογήσεων κι έτσι αποφασίστηκαν εγγυήσεις για την παρουσία του ξένου κεφαλαίου. Πολύ σοβαρό ήταν το ζήτημα των Στενών. Η Σοβιετική Ένωση ζήτησε σεβασμό στην ανεξαρτησία της Τουρκίας και ελεύθερη εμπορική διέλευση στα Στενά. Οι Άγγλοι και οι σύμμαχοι ζήτησαν ώστε τα νεκροταφεία τους τα οποία ήταν κοντά σε πετρελαιοπηγές να είναι χώροι εθνικής κυριαρχίας τους. Η Ελλάδα και η Τουρκία ήρθε σε ξεχωριστό διακανονισμό κυρίως για τον τελικό καθορισμό των συνόρων και την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφεται η συνθήκη της Λωζάνης. Το ίδιο χρονικό διάστημα υπογράφτηκε και η τουρκοαμερικανική συμφωνία που έδινε τη δυνατότητα στα αμερικανικά τραστ να λυμαίνονται την οικονομία της Τουρκίας. Συνεχίστηκαν οι συμβάσεις των Αμερικανών με Γάλλους για τα δικαιώματα στη Συρία και στο Λίβανο ενώ έγινε σύμβαση για την Παλαιστίνη. Το 1926 η Αγγλοαμερικανική συμφωνία προέβλεπε την εκμετάλλευση εκ μέρους των ΗΠΑ του 25% των πετρελαίων.
Ο δρόμος για τον 2ο ΠΠ και για τη μόνιμη αναταραχή στην περιοχή μέχρι και σήμερα στρώθηκε. Συνολικά η μικρασιατική εκστρατεία είχε ως αποτέλεσμα 25.000 νεκρούς και 70.000 τραυματίες στρατιώτες από ελληνικής πλευράς. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες των προγόνων τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς, θύματα της γενοκτονίας.
Πρόσφατα σχόλια