Οι Έλληνες Αναρχικοί της Αιγύπτου τον 19ο και 20ο αιώνα

• Οι Έλληνες Αναρχικοί της Αιγύπτου
• Σύντομο χρονολόγιο
• Ο Νίκος Δούμας
• Ο Γεώργιος Βρισιμιτζάκης
• Η μπροσούρα
• Όλες οι σελίδες

 Σύντομο χρονολόγιο

Το πρώτο εργατικό σωματείο στην Αίγυπτο ιδρύθηκε από Έλληνες εργάτες, από τους οποίους οι περισσότεροι κατάγονταν από την Κέρκυρα, το 1872, με τίτλο «Αδελφότης των Εργατών».
Η πρώτη αναρχική έκδοση εμφανίστηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου μάλλον το 1877 και ήταν η «Il Lavoratore» («Η Εργασία»), στην ιταλική γλώσσα. Επίσης, τον Σεπτέμβριο του επόμενου χρόνου, ο Ερρίκο Μαλατέστα, εγκαταλείποντας τη Νάπολι για να αποφύγει τη σύλληψη, έφτασε στην Αλεξάνδρεια όπου απέκτησε επαφές με αρκετούς Ιταλούς μετανάστες εργάτες, αλλά αργότερα συνελήφθη μαζί με τους Αλβίνα και Παρίνι. Απελάθηκαν οι Μαλατέστα και Αλβίνα, ενώ ο Παρίνι παρέμεινε στην Αίγυπτο. Ένας άλλος Ιταλός αναρχικός, ο Αμιλκάρε Τσιπριάνι, κατέφυγε καταδιωκόμενος στην Αλεξάνδρεια το 1867. Ο Τσιπριάνι παρέμεινε για αρκετά μεγάλο διάστημα και στην Ελλάδα, όπως είδαμε σε άλλο κεφάλαιο.
Την 1η Απριλίου 1882, οι Αιγύπτιοι καρβουνιάρηδες άρχισαν μια απεργία (από τις πρώτες στην ιστορία της χώρας) εναντίον της εταιρίας του καναλιού του Σουέζ στο Πορτ Σάιντ. Η απεργία αυτή είχε έντονη αναρχική συμμετοχή, ίσως και υποκίνηση.
Το 1884 εμφανίστηκε μια αναρχική επιθεώρηση, η «La Questione Sociale» («Το Κοινωνικό Ζήτημα»), στην ιταλική γλώσσα.
Στις 18 Μαρτίου 1894, ένα αιγυπτιακό περιοδικό, το «El Hilal», δημοσίευσε πληροφορίες για την σύλληψη κάποιου Έλληνα αναρχικού εργάτη στην Αλεξάνδρεια επειδή διένειμε «φλογερά αναρχικά φυλλάδια». Τα φυλλάδια αυτά απευθύνονταν στους εργάτες, αναφέρονταν στην επέτειο της Παρισινής Κομμούνας του 1871 και τελείωναν με το σύνθημα «Ζήτω η Αναρχία» (κατά μερικούς «Ζήτω ο Κομμουνισμός»).
Την 1η Οκτωβρίου 1894, οι Έλληνες εργάτες που εργάζονταν στην εταιρία της Διώρυγας του Σουέζ κατέβηκαν σε απεργία με αναρχική υποκίνηση. Τoν ίδιο χρόνο, ιδρύθηκε στο Κάιρο το Διεθνές Σωματείο Σιγαροποιών, κατόπιν πρωτοβουλίας κυρίως Ιταλών αναρχικών και με τη συμμετοχή ελάχιστων Ελλήνων. Το χρόνο αυτό ξέσπασε και μια καπνεργατική απεργία. Επίσης, τον ίδιο χρόνο ο Έλληνας αναρχικός Σακελλαρίδης Γιαννακάκης, συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση ενός συνδικάτου τσαγκαράδων. (Ο ίδιος αργότερα φέρεται ότι συμμετείχε στο Σοσιαλιστικό Κέντρο Τουρκίας στην Κωνσταντινούπολη).
Ένας άλλος πολύ γνωστός κοινωνικός αγωνιστής τα χρόνια αυτά ήταν ο Έλληνας γιατρός Α. Σκουφόπουλος, υπό την προεδρία του οποίου ιδρύθηκε το 1918 το Διεθνές Εργατικόν Συνδικάτον του Ισθμού του Σουέζ, με πρωτοβουλία της Αδελφότητος Αλληλοβοήθειας «Ο Φοίνιξ», που είχε ιδρυθεί το 1908. Επίσης, το 1923 κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια το έργο του «Παλιές και καινούργιες ιδέες».
Το 1899 πραγματοποιήθηκε μια ακόμα απεργία των καπνεργατών, στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξαν και κάποιοι Έλληνες, όπως οι Αριστείδης Παππάς, Ν. Χρυσούδης ή Ζωγράφος και Σ. Βλαχόπουλος (;), ο Αιγύπτιος Μοχάμεντ Σίντκυ και ο Εβραίος αναρχικός Σολομών Γκόλντενμπεργκ. Λίγο αργότερα, οι καπνοβιομήχανοι κατάφεραν να εξοβελίσουν τους Παππά, Χρυσούδη και Βλαχόπουλο από το προσκήνιο και σχημάτισαν ένα διασπαστικό σωματείο, με μέλη κάποιους Έλληνες τσιγαράδες. Αλλά ήδη ανάμεσα στους εργάτες δρούσε μια ομάδα Ελλήνων αναρχικών και επαναστατών, όπως οι αδελφοί Βουρτζώνη, ο Νίκος Γιαννής και ο Γιάννης Μαύρος.
Στις αρχές του 1900, ο εργάτης Κ. Αστεριάδης, εξέδωσε στο Κάιρο μια μπροσούρα με τίτλο «Κεφάλαιο-εργασία ή κτήμα-χρήμα», με κατά κάποιο τρόπο αναρχοσυνδικαλιστικές απόψεις.
Λίγο πριν οι Δημήτρης Καραμπίλιας και Πάνος Μαχαιράς φτάσουν στην Αίγυπτο, είχε εγκατασταθεί εκεί και ο Νίκος Δούμας, πρώην μέλος του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου του Καλλέργη και του Σοσιαλιστικού Συνδέσμου «Κόσμος» της Αθήνας. Με πρωτοβουλία κυρίως του τελευταίου, εκδόθηκε το 1907 μια αναρχοσυνδικαλιστικών απόψεων εφημερίδα, ο «Εργάτης», η οποία κυκλοφορούσε και στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο. Στην έκδοσή της συμμετείχαν, επίσης, ο γιατρός Γ. Σαραφίδης, ο Ζαχαρίας Χατζόπουλος (1880-1935, αδελφός των Κώστα και Δημήτρη Χατζόπουλου, ο οποίος το 1913 στην Αλεξάνδρεια εξέδωσε το έργο του «Χαρά και ηδονισμός εις την επανάστασιν»), ο Γεώργιος Τελεμίτης, ο Σταύρος Κουχτσόγλους (ο οποίος εργαζόταν ως τσιγαράς στο εργοστάσιο Τσανακλή), ο Ιωσήφ Χιόνης και ο Κ. Αστεριάδης. Ταυτόχρονα, ο Ν. Δούμας ήταν ένας από τους βασικούς ιδρυτές του Σοσιαλιστικού Κέντρου Καΐρου. Το 1908, ο «Εργάτης» σταμάτησε την κυκλοφορία του, αλλά ο Γ. Σαραφίδης εξέδωσε τον ίδιο χρόνο μια άλλη εφημερίδα, με το όνομα «Η Νέα» (η οποία ήταν φιλολογικο-σοσιαλιστικού περιεχομένου), με την οποία συνεργάζονταν οι περισσότεροι συντελεστές της έκδοσης του «Εργάτη».
Οι Έλληνες αναρχικοί, Ιωσήφ Χιόνης και Γεράσιμος Λούζης, μαζί με τους Ιταλούς αναρχοσυνδικαλιστές Βοζάι, Λότζι και Πιτζορίτι, συνέβαλαν στην ίδρυση του Διεθνούς Σωματείου Τυπογράφων, το οποίο είχε ελληνικό τμήμα – με γραμματέα τον Χιόνη – και ιταλικό.
Από το 1907-1908 μέχρι και το 1913, οι Ιταλοί και Έλληνες αναρχοσυνδικαλιστές επηρέαζαν το σύνολο σχεδόν των τυπογράφων της Αιγύπτου. Εξέδωσαν, επίσης, το «Bulletino Typografico» («Τυπογραφικό Δελτίο») και, με τις κινητοποιήσεις και πρωτοβουλίες τους, οδήγησαν τους τυπογράφους στην κατάκτηση του οκταώρου, ενώ πριν αυτοί εργάζονταν 12-14 ώρες την ημέρα. Το «Bulletino Typografico» έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος στην Αίγυπτο. Στο διάστημα 1909-1911, δύο σελίδες του γράφονταν και τυπώνονταν στα ελληνικά, από τους Χιόνη, Λούζη και Λουκά Χριστοφίδη. Ταυτόχρονα, άρθρα στην ελληνική γλώσσα, γραμμένα από το Σταύρο Κουχτσόγλους, το Γιώργο Βρισιμιτζάκη και κάποιον με το ψευδώνυμο Σπάρτακος, δημοσιεύονταν στην ιταλική αναρχική εφημερίδα «Idea» («Ιδέα»), που κυκλοφορούσε στο Κάιρο. Στην εφημερίδα αυτή δημοσιεύονταν και κείμενα του Ισπανού αναρχικού και εκδότη της αναρχικής εφημερίδας «Tierra y Libertad» («Γη και Ελευθερία») Ιωσήφ Εστιβάλις (κείμενα του οποίου δημοσιεύθηκαν και στη σοσιαλιστική εφημερίδα «Κοινωνισμός», που κυκλοφορούσε στην Αθήνα το ίδιο χρονικό διάστημα και που αργότερα έγινε γνωστός ως ο κατ’ εξοχήν αναρχικός κινηματογραφιστής με το όνομα Αρμάντ Γκουέρα).
Στο μεταξύ, το 1907, οι ξένοι εργάτες της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου, ανάμεσά τους και Έλληνες, οργάνωσαν διαδηλώσεις και άλλες εκδηλώσεις εναντίον της σχεδιαζόμενης απέλασης κάποιων Ρώσων προσφύγων, οι οποίοι είχαν καταφύγει στην Αίγυπτο για να αποφύγουν το κύμα καταστολής μετά την αποτυχημένη Επανάσταση του 1905 στην Ρωσία.
Το 1909, ο αναρχικός Γεώργιος Τελεμίτης (για τον οποίο δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία), έγραψε και κυκλοφόρησε την μπροσούρα «Κάτω τα Είδωλα» (που παρατίθεται παρακάτω), με αφορμή την εκτέλεση του Ισπανού αναρχικού παιδαγωγού Φρανσίσκο Φερρέρ υ Γκάρδια, τον ίδιο χρόνο στην Ισπανία. Η μπροσούρα αυτή κυκλοφορούσε εκείνη την εποχή ευρέως και στον «ελλαδικό» χώρο.
Το 1911, το αιγυπτιακό κράτος εγκαινίασε σειρά διώξεων και οι τρεις Ιταλοί αναρχοσυνδικαλιστές, Βοζάι, Λότζι και Πιτζορίτι και μερικοί άλλοι Ιταλοί απελάθηκαν. Οι Σταύρος Κουχτσόγλους και Νίκος Δούμας όμως συνέχισαν τη δράση τους. Ο πρώτος εξέδωσε την μπροσούρα «Κάτω η μάσκα» (Κάιρο 1912) και ο δεύτερος συνεργάστηκε με άλλους Ιταλούς αγωνιστές, όπως οι Τζάμπιο και Αντόνιο.
Με νέο κύμα διώξεων όμως, οι Ιταλοί κυνηγήθηκαν ανελέητα, ενώ ο Ν. Δούμας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αίγυπτο. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα στα τέλη του 1912 και το 1913 ήταν από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης του Σωματείου Εργατών Υποδηματοποιών, αφού βρήκε εργασία ως τσαγκάρης.

Ο Νίκος Δούμας

Ο Δημήτρης Λιβιεράτος (στο βιβλίο του με τίτλο «Μεγάλες ώρες της εργατικής τάξης») αναφέρει ότι ο Ν. Δούμας αναμείχθηκε μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα και στο τότε Εργατικό Κέντρο Αθήνας (ΕΚΑ) ως μέλος της Εκτελεστικής του Επιτροπής. Μάλιστα, στις 22 Φεβρουαρίου 1913 προτάθηκε από φοιτητές να είναι ο κεντρικός ομιλητής σε πολιτικό μνημόσυνο για τον Τζουζέπε Ματσίνι (το πρωτεργάτη της ιταλικής ενοποίησης) κάτι που έγινε δεκτό. Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου, ο Ν. Δούμας και άλλοι 5 συνδικαλιστές από διάφορα σωματεία (Ν. Παυλάκης, Γ. Βίδρας, Χριστοφόρου, Περίανδρος και Β. Κόκκαλης) αποχωρούν από τη συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΕΚΑ μετά από καταγγελίες ότι καταβάλλονται από άλλους προσπάθειες να εγγραφούν στη δύναμή του σωματεία-σφραγίδες (Λατόμων και Αρτεργατών), λέγοντας ότι θα καταγγείλουν το ΕΚΑ ως ψευδεπίγραφη οργάνωση. Η Εκτελεστική Επιτροπή του ΕΚΑ όμως, ψηφίζει εναντίον των αποχωρησάντων και η κρίση που σοβεί στο Κέντρο γενικεύεται. Τίθεται ζήτημα ότι πρέπει να διαγραφούν σωματεία-μέλη των οποίων θεωρούνται απάτριδες και άθεοι. Αυτό στρέφεται συγκεκριμένα εναντίον του Συνδικάτου Υποδηματεργατών, στο οποίο ανήκει και ο Ν. Δούμας, για τον ίδιο αναφέρεται ότι στο σχολείο του ΕΚΑ διδάσκει στους εργάτες αποσπάσματα από βιβλίο του «Από τη ζωή των βασανισμένων». Επακολουθεί διαμάχη και αποφασίζεται το κλείσιμο του Αναγνωστηρίου, αλλά και του ίδιου του Κέντρου για ένα διάστημα για να αποφευχθούν οι βίαιες αντιδράσεις. Κάτι που δεν αποφεύχθηκε, όμως, γιατί, σύμφωνα με το Δ. Λιβιεράτο, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της Ε.Ε. του ΕΚΑ στις 17 Σεπτεμβρίου 1913, 50-60 άτομα, με επικεφαλείς τους Ν. Δούμα, Ι. Περίδη, Ν. Παυλάκη, Γ. Βίδρα, Β. Κόκκαλη, Φρ. Πάμφιλο κ.ά., εισέβαλαν στην αίθουσα και, αφού κατήγγειλαν το ΕΚΑ ως αντεργατική οργάνωση, δήλωσαν ότι καταλαμβάνουν το Κέντρο. Τελικά, κλήθηκε η αστυνομία και συνέλαβε το Ν. Δούμα.
Ο Π. Νούτσος αναφέρει, ότι ο Νίκος Δούμας από το 1915 στράφηκε τελικά στο μεταρρυθμιστικό σοσιαλισμό, συνδέθηκε με τον Πλάτωνα Δρακούλη και έγινε μέλος του Ελληνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος. Ο Κορδάτος, επίσης, αναφέρει ότι και οι δύο γιοι του Ν. Δούμα, Γιώργος και Αντώνης, προσχώρησαν και αυτοί στον μεταρρυθμιστικό σοσιαλισμό, γεγονός που επιβεβαιώνει και ο Π. Νούτσος. Ωστόσο, ο Γ. Δούμας ήταν στέλεχος της αριστερής πτέρυγας του ΣΕΚΕ η οποία αποχώρησε ή διαγράφτηκε από το κόμμα και εξελίχθηκε σε Κομμουνιστική Ένωση.
Αναδημοσιεύεται στη συνέχεια απόσπασμα, με τίτλο «Δια την απολύτρωσιν του εργαζομένου ανθρώπου», από το βιβλίο του Νίκου Δούμα «Από τη ζωή των βασανισμένων» (Κάιρο 1910). Ο Νίκος Δούμας έγραψε και άλλα τρία βιβλία, το «Αίματα, αίματα, αίματα» (Κάιρο 1910), το «Η μόρφωσις των βασανισμένων» και το «Ξύπνα εργάτη» (Αθήνα 1913). Επίσης, άρθρο του με τίτλο «Πρόοδος-Επανάστασις» δημοσιεύτηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα «Σοσιαλιστική Δημοκρατία» στις 9 Σεπτεμβρίου 1912:

«Ν. Έμαθες λοιπόν τι είνε η ιδιοκτησία και από ένα κακόν γίνονται πολλά κακά και πολλά θύματα εις βάρος μας διότι τον ιδιοκτήτην τον υποστηρίζει η τρισυπόστατος οικογένεια διότι και αυτός είνε μέλος της. Και τώρα ας έλθωμεν εις την εβδόμην πληγήν, αυτή είνε η υπαλληλία και δι’ αυτήν ημείς εργαζόμεθα.
Στ. Ποίον εννοείς υπαλλήλους, αυτοί οι περισσότεροι είνε παιδιά εργατών και εργάζωνται όπως και ημείς.
Ν. Θα σου εξηγήσω τί εστί υπάλληλος, υπάλληλοι είνε δύο ειδών εννοείται και για τους δύο ημείς εργαζόμεθα και πρώτον υπάλληλοι είνε τα παιδιά των ιδιοκτητών και οι μέλλοντες πλουτοκράται, αυτοί κατέχουν τας κυριωτέρας θέσεις και τας μεγαλειτέρας απολαυάς, τα δε τέκνα των εργατών ως υπάλληλοι είνε οι δημοδιδάσκαλοι και οι εργαζόμενοι εις μικράς θέσεις και με ολίγας απολαυάς. Αυτοί είνε τα θύματα της γραφειοκρατίας την οποίαν υποστηρίζουν διότι και αυτοί ευρίσκονται εις την διάθεσιν της ομοουσίου οικογενείας. Όταν ένας πλουτοκράτης δεν θέλει ένα διδάσκαλον έστω και εάν είνε άριστος διατάζει τον πολιτικόν και τον εξορίζει υπό τύπου μεταθέσεως ως και τον μικροϋπάλληλον και μ’ όλα αυτά όπου υποφέρει αυτή η τάξις των υπαλλήλων και μολονότι είνε παιδιά εργατών ομιλούν με περιφρόνησιν κι ουδέποτε συνεννοούνται με ημάς και θέλουν να φαίνονται ανώτεροι μας.
Στ. Αυτά τα γνωρίζω δια τους υπαλλήλους διότι εγνώρισα έναν εργάτην σιγαράν όστις εφαίνετο καλός, τώρα όμως είνε υπάλληλος και είνε ο χειρότερος τύραννος των πρώην συναδέλφων του.
Ν. Αυτοί όπου από εργάται γίνονται υπάλληλοι και τυραννούν τον εργατικόν κόσμον είνε εις την ιδίαν θέσιν όπου είνε οι σπιούνοι και μη λερώνεις την γλώσσαν σου ομιλών δι’ αυτούς, ας μάθης και την ογδόην πληγήν ή καλλίτερον τους υπηρέτας της πλουτοκρατίας.
Στ. Ποίοι είναι ο υπηρέται της πλουτοκρατίας;
Ν. Αυτοί είναι οι διάφοροι μικροέμποροι και μικρομπακάληδες οι οποίοι δεν γνωρίζουν με τι πόνο ο εργάτης κερδίζει το ημερομίσθιόν του, αλλά φροντίζουν με τι τρόπο οι μεν πρώτοι να τον απατήσουν δίδοντες εις αυτόν ψευδή αντικείμενα αντί αληθών, οι δε κλέπτοντες κατά 100 δρ. την οκάν πωλούντας αντικείμενα πρώτης ανάγκης, αυτούς δε όλους τους εκμεταλλεύεται η πλουτοκρατία προς όφελός της, διότι όσα κι αν κερδίζουν από μας τους τα παίρνουν οι άλλοι οι επιτηδειότεροι και τους βλέπομεν διαρκώς κλέπτοντας τον εργάτην και διαρκώς κλεπτομένους από τον πλουτοκράτην αυτοί είνε οι βδέλες της εργατικής τάξεως.
Στ. Έμαθα οκτώ έως τώρα πες λοιπόν και τον ένατον διότι συ χωρίς άλλο κοντεύεις να με τρελλάνεις.
Ν. Όχι φίλε μου, εάν πρόκειται για να τρελλαθής δεν σου λέγω πλέον τίποτε. Εγώ σου είπον ότι θα σου ειπώ όσα ξέρω θα σου εκμυστηρεύσω την καρδιά μου γιατί σε θέλω για σύντροφον, σε θέλω για να συνεργασθώμεν για την κατεδάφισι του σάπιου αυτού καθεστώτος.
Στ. Και το οποίον λέγεται σύστημα.
Ν. Μάθε και τον τελευταίον όστις τρώγει από τις πλάτες μας, ευχαριστούμαι όπου έμαθες ότι αυτοί λέγονται με μίαν λέξιν σύστημα, θα σου είπω και τον τελευταίον και τότε θα σε αφήσω εις την κρίσιν σου δια να με καταδικάσης όταν δια της λογικής κριθώ άξιος καταδίκης. Αυτοί είνε οι διάφοροι θεσιθήραι και οι διάφοροι άεργοι εργάτες διότι και αυτοί έχουν το δικαίωμα να ζήσουν και κατά φυσικήν συνέπεια και αυτοί από μας τρώνε πολλοί μάλιστα εξ αυτών μετέρχονται διάφορα αισχρά επαγγέλματα ήτοι γίνονται λωποδύται, μαστροποί, δηλητηριασταί του ανθρωπίνου πνεύματος πωλούντες χασίς και τα τοιαύτα, ιδρυταί χαρτοπαιγνείων δολοφονούντες τας ανθρωπίνους καρδίας και όσους άλλους εγώ δεν δύναμαι να σου αριθμήσω σκέψου και συ και πρόσθεσε εις την σπείραν αυτών όσους θέλεις και τώρα έχεις τον λόγον και πες μου ως μ’ ερώτησες εις την αρχή γιατί πίνω. Πίνω για να ξεχάσω όλα όσα σου διηγήθην, πίνω δια το μίσος το οποίον αισθάνομαι προς το σημερινόν σύστημα.
Στ. Όχι δεν θα πιής πλέον, δεν είνε ανάγκη να δηλητηριασθής, είνε ανάγκη να εργασθώμεν και συνεργασθώμεν δια την απολύτρωσιν της εργατικής τάξεως και συνεισφέρομεν και ημείς τας μικρός δυνάμεις προς την καταστροφήν του ατίμου και αισχρού σημερινού συστήματος γιατί πρέπει να ξέρης ότι ο εργάτης οφείλει πρώτα να πολεμήση τα πάθη και τα ελαττώματά του.
Ν. Ναι, έχεις δίκαιον, δεν πρέπει να πιω, πρέπει να πολεμήσω με όλας μου τα δυνάμεις τα κληρονομικά ελαττώματα, πρέπει να γίνω νέος άνθρωπος, να θυσιάσω και την ζωήν μου εν ανάγκη προς καταστροφήν του σημερινού συστήματος.
Στ. Ναι θα θυσιασθώμεν για την καταστροφήν του και θα μας ακολουθήσουν και πολλοί άλλοι με ευγενείς καρδίας δια την απολύτρωσιν του εργαζομένου ανθρώπου.
Ν. Χαίρω όπου είμεθα σύμφωνοι για την καταστροφήν και όταν πλέον καταστραφή το σημερινόν σύστημα, επί των ερειπίων και εκ της τέφρας του παλαιού συστήματος θα βλαστήση η εργασία, η χαρά και η Απόλαυσις δι’ όλον το ανθρώπινον γένος».

Παρατίθεται στη συνέχεια κείμενο του Ν. Δούμα στο τεύχος 77 (23 Ιουλίου 1911) της εφημερίδας του Βόλου «Εργάτης-Γεωργός»:

«ΕΡΓΑΤΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥΝΤΕΣ
ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥΣ ΜΑΣ
Κατηγορούν τους εργάτας εκείνους, οι οποίοι αντελήφθησαν το δικαίωμα της ζωής ως άθρησκους και απάτριδας· εκείνοι, οι οποίοι δεν έχουν ποτέ τους ούτε θρησκείαν ούτε πατρίδα. Διά της θρησκείας κατώρθωσαν οι διάφοροι επιτήδειοι να ενσπείρουν εις τας λαϊκάς και εργατικάς τάξεις αντί της Αληθείας και της Αγάπης προλήψεις και δεισιδαιμονίας. Διά δε της λέξεως «πατρίς» να μας διδάσκουν το μίσος και το έγκλημα! Μας δίδουν το δικαίωμα εν ονόματι της πατρίδος να φονεύωμεν όσους περισσοτέρους ανθρώπους δυνάμεθα, μας απαγορεύουν δε το δικαίωμα να αμυνθώμεν εναντίον των στραγγαλιστών του δικαιώματος της ζωής μας. Ημείς όμως, οι οποίοι γνωρίζομεν ότι ο προορισμός του ανθρώπου δεν είναι το μίσος, λέγομεν προς τους διδασκάλους αυτούς:
Η θρησκεία όπως μας την διδάσκετε διαστρεβλώνει την αλήθειαν διότι μας διδάσκει το μίσος προς τους άλλους ανθρώπους οίτινες δεν έχουν την αυτήν θρησκείαν!! Εν ονόματι αυτής έγεινον και γίνονται τα μεγαλείτερα εγκλήματα.
Εμείς ως θρησκείαν θέλομεν την αγάπην όλων των κατοίκων της γης. Ως πατρίδα δε θέλομεν το μέρος της γης εις το οποίον ζώμεν και συντηρούμεθα. Δι’ ημάς πατρίς είνε ολόκληρος η σφαίρα της γης. Οφείλομεν όμως δυνάμει του ενστίκτου της αυτοσυντηρήσεως να υπερασπιζώμεθα τον τόπον εκείνον, εις τον οποίον ζώμεν εάν βάρβαρος λαός θέλη να τον καταλάβη. Εις την σημερινήν μας όμως πατρίδα έχουν καταλάβη τον τόπον μας – την γην την οποίαν μας συντηρεί – όχι βάρβαρος λαός αλλ’ αυτοί οι διδάσκαλοι της πατρίδος. Μας θέλουν εμάς τους εργάτας και γεωργούς ως όργανα των ορέξεών των. Αλλ’ είναι καιρός πλέον να παύσουν οι επιτήδειοι και οι εκμεταλλευταί το ανόσιον έργον των, διότι ο εργάτης ήρχισε πλέον να αισθάνεται ότι η ζωή του δεν πρέπει να είνε ζωή βασάνων. Και διά τούτο ήρχισε να ενώνεται εις συνδέσμους και σωματεία διά το γενικόν συμφέρον του. Ενούμενος δε μετά του γεωργού θα φέρη την ευτυχίαν εις τον κόσμον.
Κάιρον
Νικ. Δούμας».

Στο ίδιο φύλλο δημοσιεύθηκε εν είδει ανακοίνωσης και το ακόλουθο:

«Βιβλιογραφία
Εξεδόθη υπό του εν Καίρω ενθουσιώδους ομοϊδεάτου Ν. Δούμα, εργάτου, το 2ον φυλλάδιον της Εργατικής του βιβλιοθήκης υπό τον τίτλον «Η μόρφωσις των βασανισμένων». Είνε διάλογος μεταξύ εργατών αφελής και μορφοτικώτατος. Ο Ν. Δούμας είνε ο συγγραφεύς του 1ου φυλλαδίου «Η ζωή των βασανισμένων». Άξιος πάσης υποστηρίξεως ο ακούραστος εις έργα συναγωνιστής μας. Οι φίλοι του αγώνος μας ας τον βοηθήσουν εις το ευγενικόν έργον του. Όσοι εκ των αναγνωστών μας θέλουν να αποκτήσουν τα πολύτιμα βιβλιαράκια, ας αποταθούν εις τα γραφεία μας».

Ο Ν. Δούμας έστελνε ανταποκρίσεις σχετικά με διάφορους εργατικούς και κοινωνικούς αγώνες στο Κάιρο και την Αίγυπτο σε διάφορες εφημερίδες του «ελλαδικού» χώρου, όπως και στην εφημερίδα του Βόλου «Εργάτης-Γεωργός» (βασικά, ήταν ανταποκριτής της εφημερίδας αυτής στην Αίγυπτο στην οποία υπέγραφε είτε με το όνομά του Ν. Δούμας, είτε με το ψευδώνυμο «Εργάτης»). Παρατίθενται εδώ ανταπoκρίσεις του Ν. Δούμα για την αιματηρή εργατική απεργία στα τραμ του Καίρου το 1911 που δημοσιεύθηκαν στο 78ο και 79ο φύλλο του «Εργάτη-Γεωργού», που κυκλοφόρησαν στις 27 Ιουλίου και 3 Αυγούστου 1911:

«ΝΕΩΤΕΡΑ ΑΠΕΡΓΙΑΣ
Κάιρον.- Η αιματηρά απεργία του Καίρου περί της οποίας γράφομεν εκτενώς εις άλλην σελίδα, εξακολουθεί, καίτοι κατωρθώθη δια της βίας και της λόγχης να τεθούν εις ενέργειαν μερικά οχήματα. Σήμερον νέα συμπλοκή εις την πλατείαν Μπαμπ-ελ-χαδίδ. Οι απεργοί εθρυμάτισαν ένα όχημα και επέφερον βλάβας εις άλλα. Απόπειρα να κυκλοφορήσουν άμαξαι μέχρι Αμπασίας εματαιώθη υπό του πλήθους ιθαγενών, οίτινες συμπαγείς εστάθησαν επί των γραμμών μη υποχωρούντες ούτε προ μαστιγώσεων ούτε προ των αντλιών. Εις την αποθήκη της Γκίζας είνε οχυρωμένοι και πολιορκημένοι 600 απεργοί. Υπάρχει φόβος επιθέσεως του στρατού ότε θα έχωμεν νέα αιματηρά γεγονότα. Η σταθερότης, ο ενθουσιασμός και η γενναιότης των ιθαγενών εθαυμάσθη.
Διεκρίθησαν διά το θάρρος και την γενναιότητα κατά την συμπλοκήν οι Ιταλοί. Ο Μπρουνέλο αρχηγός των απεργών της αποθήκης της Αμπασίας είνε σοβαρά πληγωμένος με μια σπαθιά στο κεφάλι και μια στη ράχη. Οι τραυματισθέντες επίσης απεργοί Σαμπατίνος και Σιγγόνα είνε καλλίτερα. Ο Ελβετός Σερρέφ εκτός κινδύνου. Οι πρόξενοι Ιταλίας και Ελλάδος επηνέβησαν προς αποφυλάκισιν των Ελλήνων και Ιταλών απεργών. Οι αυτοί πρόξενοι μετά των συναδέλφων των Αγγλίας και Γαλλίας απεφάσισαν να επέμβουν προς λύσιν της απεργίας υπέρ των απεργών. Το φρόνημα των απεργών ακμαιότατον. Ο λαός ενθουσιώδης υπέρ των απεργών. Αν η Εταιρία επιμείνη και μετά την επέμβασιν των προξένων, άγνωστον τι θα γίνη. Υπάρχουν φόβοι εξαγριώσεως των απεργών.
Ανταποκριτής».

«ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΙ ΑΙΜΑΤΗΡΑ ΑΠΕΡΓΊΑ
4.500 απεργοί εργάται και υπάλληλοι τροχιοδρόμων Καίρου. – Φόνος υποδιευθυντού αστυνομίας.- Δέκα φονευμένοι.- τραυματίαι 250.
Κάϊρον 22. (Του ανταποκριτού μας). – Σοβαρά και πολυπληθεστάτη εξερράγη η απεργία των εργατών και υπαλλήλων της εταιρίας τροχιοδρόμων η οποία από ετών συσωρεύει αμέτρητα κέρδη κατόπιν ακολάστου εκμεταλλεύσεως. Ες τα στήθη των εργατών εκόχλαζεν από καιρόν η αγανάκτησις η οποία εξερράγη επί τέλους, δοθείσης αφορμής εκ της εκδόσεως μιας εγκυκλίου της εταιρίας δια της οποίας ωρίζετο ότι καταργείται η δωρεάν παροχή της ιατρικής περιθάλψεως και ότι προ τούτο θα κρατείται ένα τοις % εκ του ημερομισθίου των εργατών. Οι απεργοί ανήλθον εις 4.500, υπέβαλλον δε τα εξής αιτήματα. 1) Εννεάωρον εργασίαν δια τε τους εργάτας, εισπράκτορας, επιθεωρητάς και οδηγούς. Έως τώρα ειργάζοντο οι μεν εργάται 9,5 ώρας οι δε λοιποί 11 ώρας. 2) Αι έκτακτοι ώραι εργασίας και αι της Κυριακής να πληρώνονται διπλαί. 3) Ένα μήνα κατ’ έτος και τρεις ημέρας κατά μήνα να μην εργάζωνται, πληρωνόμενοι, λαμβανομένου υπόψη ότι δια τους τροχιοδρομικούς δεν υπάρχει ουδεμία ημέρα αναπαύσεως, ουδέ αργία τας Κυριακάς ή εορτάς. 4) Αύξησις ημερομισθίου κατά 20%. 5) Εις τας οικογενείας των αποθνησκόντων εν τη υπηρεσία να δίδεται ως σύνταξις τόσα μηνιαία όσα έτη υπηρέτησεν ο αποθανών. 6) Αύξησις των αμοινών κατ’ έτος προς 20%. 7) Η επιτίμησις να γίνεται ιδιαιτέρως. 8) Κατάργησις των τιμωριών και λύσις των διαφορών δια διαιτησίας διοριζομένων ως διαιτητών εργατών και 3 υπαλλήλων.
Τα αιτήματα υποβληθέντα πριν της εκκρήξεως της απεργίας, απεκρούσθησαν υπό της εταιρίας και επηκολούθησεν έκκρηξις της απεργίας, την οποία υπεδέχθη μετά συμπαθείας και ενθουσιασμού ολόκληρος ο εργατικός και επαγγελματικός κόσμος του Καίρου και αυτή η τοπική αρχή! Η εταιρία ηναγκάσθη τότε να παραχωρήση 1) την αύξησιν των ημερομισθίων και ελάττωσιν των ωρών της εργασίας. 2) Τας ημέρας αναπαύσεως κατά μήνας, υποσχεθείσα βαθμιαίαν καλλιτέρευσιν της θέσεως των εργατών. Εν τέλει εκάλει τους απεργούς να αναλάβουν εργασίαν εντός 21 ωρών δηλώσασα ότι εν εναντία θα προβή εις την παύσιν όλων. Οι απεργοί επέμειναν εις τα αιτήματά των και δεν προσήλθον.

Συγκινητικαί σκηναί.- Κοσμήματα και νομίσματα εις τους δρόμους!

Επειδή η απεργία εξερράγη εις το τέλος του μηνός και οι απεργοί δεν επρόλαβαν να πληρωθούν, απεφασίσθη να γίνη έρανος μεταξύ του λαού υπέρ διατηρήσεως των οικογενειών των απεργών. Ο λαός έσπευσε με ενθουσιασμό πρωτοφανή να δώση την αρωγήν του. Αι γυναίκες ακόμη έρριπτον προς την επιτροπήν των εράνων από τα παράθυρα όσα νομίσματα είχον. Ήτο πρωτοφανές και συγκινητικώτατον ότι πολλαί γυναίκες μη έχουσαι χρήματα έρριπτον τα κοσμήματά των!
Η Εταιρία ελπίζουσα να διασπάση της απεργίαν εζήτησε να προσλάβη τους πρώην παυθέντας εργάτας και επιθεωρητάς αυξήσασα τας αμοιβάς των κατά 50%. Αλλ’ οι απεργοί μαθόντες τούτο μετέβησαν εν σώματι και τους εμπόδισαν δια της βίας να εισέλθουν εις το εργοστάσιον.
Συνεκεντρώθησαν όλοι πολιορκήσαντες τας αποθήκας και το εργοστάσιον, μεταβάλλοντες εις καθίσματα τας τροχιοδρομικάς ράβδους. Ψάλλουν, τραγωδούν και χορεύουν. Πολλοί εκ των ιθαγενών εργατών προσέλαβον και τας οικογενείας των και τα τσουκάλια των έξωθι των αποθηκών ένθα γίνεται αληθινό πανηγύρι.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΩΡΑ

Αίμα. – Η σύγκρουσις.- Φόνοι απεργών και αξιωματικών.
Όλος ο λαός υπέρ των απεργών. Η διεθνής σοσιαλιστική λέσχη Καίρου εξέδωκε προκήρυξιν εις 5 γλώσσας καλούσα τον λαόν να βοηθήση τους απεργούς.
Η εταιρία απελπισθείσα διεμαρτυρήθη εις τας αρχάς αι οποίαι, φυσικά της έδωκαν στρατιωτικήν δύναμιν ισχυράν ίνα δια της βίας κυκλοφορήση τα τραμ δια των πρώην παυθέντων, διαλύουσα τους απεργούς και τους πολιορκούντας τας αποθήκας.
Επήλθε συμπλοκή αιματηρά, αληθινή αιματοχυσία. Επληγώθησαν ως υπολογίζεται πλέον των 250 απεργοί και στρατιώται! Οι απεργοί αμύνωνται με ηρωισμόν. Εφονεύθησαν περί τους 10. Μεταξύ των φονευθέντων είναι και ο υποδιευθυντής της Αστυνομίας Φιλιππίδης, μπέης Έλλην την καταγωγήν, δύο άλλοι Άγγλοι ανώτεροι αξιωματικοί. Οι λοιποί είνε στρατιώται και απεργοί.
Οι απεργοί ανθίστανται. Λεπτομερείας και αποτελέσματα με το ερχόμενο ταχυδρομείον.
Ν. Δούμας»

«ΑΠΕΡΓΙΑ ΚΑΪΡΟΥ
Είνε από τας σημαντικοτέρας απεργίας της Ανατολής η λήξασα απεργία του Καΐρου. Δεν είνε μόνο το θάρρος, η επιμονή και η γενναιότης που την διέκρινεν. Εκείνο που συγκινεί περισσότερον τον παρακολουθήσαντα αυτήν, είνε ότι υπό την σημαίαν του δικαίου, της εργασίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αδελφώθησαν και σφιχταγκαλιασμένοι ηγωνίσθησαν, εργάται ανήκοντες ει πέντε-έξ εθνικότητας και άλας τόσας θρησκείας! Αυτό συγκινεί και προλέγει ένα μέλλον μιας αδελφωμένης κι ευτυχούσης ανθρωπότητος».

«ΑΙΜΑΤΑ! ΑΙΜΑΤΑ!
Κάϊρον, 31 Ιουλίου
(Του ανταποκριτού Μας)
Έπρεπε να χυθή και εδώ αρκετόν αίμα δια να κατορθώσουν οι εργάται να κερδίσουν ένα κομμάτι ψωμί περισσότερον δια την αυτοσυντήρησίν των. Έπρεπε να πληγωθούν 70 άτομα δια να κερδίσου μια πεντάρα αύξησιν του ημρομισθίου. Εάν δεν εκέρδισαν τελείως εναντίον του κεφαλαίου εκέρδισαν όμως εναντίον της αρχής. Έδειξαν τοιούτον θάρρος οι απεργοί όπου δια πρώτην φοράν συμβαίνει όχι μόνο εις το Κάϊρον αλλά και εις όλην την Ευρώπην. Διότι εκ των πληγωμένων οι περισσότεροι ήσαν στυνομικοί και στρατιώται. Με όλα τα όπλα, τας λόγχας και τας αντλίας του ζεστού νερού (!) τας οποίας διέθεσεν η αρχή προ υποστήριξιν του κφαλαίου, ο εργάτης εξήλθεν νικητής. Απεδείχθη δια μίαν ακόμα φοράν ότι όταν οι εργάται είνε ενωμένοι ειμπορύν να αντεπεξέλθουν εναντίον όλων των κινδύνων. Έσπασαν κεφάλια, συνέτριψαν τραίνα, κατέστρεψαν υλικά και τέλος εκέρδισαν. Εκέρδισαν ει όλα τα αιτήματα πλην του εβδόμου άρθρου, το οποίον θα συζητηθή μετά 2 μήνας εις Βρυξέλλας.
Η ομάς των εδώ σοσιαλιστών ειργάσθη υπέρ των απεργών και εξέδωκεν και δυετέραν δήλωσιν.

“Προσοχή

Γνωστόν ότι όλοι οι εργάται και υπάλληλοι των τροχιοδρόμων ευρίσκονται εν απεργία. Εν τούτοις όμως η εταιρεία εκυκλοφόρησε τα τραμ. Ελλείψει δε πεπειραμένου προσωπικού προσέλαβε τους τυχόντας, οι οποίοι αφέθησαν να αγορασθώσιν ειρωνευόμενοι και το κοινόν και την αστυνομίαν, η οποία τους το επέτρεψε. Το προσωπικόν τούτο αποτελεί ένα κίνδυνον δια το κοινόν. Διότι οι ανθρωποκτόνοι άμαξαι εν καιρώ (…) καθίστανται θανατηφόρα δρέπανα όταν οδηγούνται από απείρους. Προσοχή λοιπόν.
Το δημόσιον πρέπει να αρνηθή συστηματικώς να επιβαίνη των αμαξών, αι οποίαι δεν δύνανται να κυκλοφορήσουν παρά όταν αναλάβη το πεπειραμένον προσωπικόν την εργασίαν του.
Η ζωή σας απειλείται”.
Η αστυνομία απηγόρευσε την διανομήν των δηλώσεων τούτων και κατέσχε όσας ηδυνήθη.

Ο επίλογος

Ευρίσκονται πλέον των 30 άνευ εργασίας, τους οποίους η εταιρία θεωρεί ως πρωταιτίους της απεργίας και δεν θέλει να τους παραλάβη εις την εργασίαν, – η εταιρία γαρ Βελγική. Αυτά γίνονται και εις τας Αθήνας με τλυς αποφυλακισθέντας.
Ν. Δούμας».

Σε άλλο φύλλο (Νο 80, 6 Αυγούστου 1911) της ίδιας εφημερίδας δημοσιεύτηκε και το παρακάτω κείμενο του Ν. Δούμα:

«ΙΔΕΑΙ ΚΑΙ ΣΚΕΨΕΙΣ
(Από το βιβλιαράκι του ομοϊδεάτου μας Ν. Δούμα η «Μώρφωσις των βασανισμένων»)
Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Πόσους κινδύνους διέρχεται τις όταν θέλη να εκφράζεται ελευθέρως και να λέγη την αλήθειαν. Οι φίλοι του, εάν παραδεχθώμεν ότι έχει τοιούτους, θα τον μισήσουν, η Κοινωνία θα τον περιφρονήση, οι δε υποστηρικταί του σημερινού συστήματος θα τον καταδικάσουν. Και όμως υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι περιφρονούν τους κινδύνους θυσιάζοντες την ζωήν των για την αλήθειαν· διότι εκ του μίσους των φίλων του αυτοί οπλίζονται με το θάρρος, εκ δε της περιφρονήσεως του σημερινού συστήματος αποκτώσιν δύναμιν επιβολής των ιδεών των και εκ της καταδίκης των δε γεννώνται οι προαγωγείς και οι μάρτυρες της ανθρωπότητος. Από τοιούτους ανθρώπους έχει ανάγκην η σημερινή αθλία κοινωνία, και τα θύματα αυτά της αληθείας ευρίσκονται σποραδικώς εις όλην την γην και καυτηριάζουν το ψεύδος διά να λάμψη η αλήθεια.

ΤΟ ΨΕΥΔΟΣ
Δεν γνωρίζω την πηγήν του ψεύδους και πότε εγεννήθη, αλλά βλέπω ότι σήμερον κανείς μας δεν ημπορεί διά να ζήση άνευ αυτού. Ψεύδεται η μητέρα προς τον υιόν και ο υιός προς τον πατέρα. Ψεύδεται ο σύζυγος προς την σύζυγον και η ερωμένη προς τον εραστήν της. Ψεύδεται ο εργοστασιάρχης προς τον εργάτην καθώς και ο εργάτης προς τους συναδέλφους του, ψεύδονται οι αρχηγοί των θρησκειών ως ψεύδονται και οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων· και μέσα εις το ζύμωμα αυτό της ψευτιάς, ψευδόμεθα και προς τον εαυτόν μας επικαλούμενοι την αλήθειαν ενώ εκφράζομεν το ψεύδος· εσχηματίσθη περιβάλλον ψεύτικον εις όλον τον βίον μας και διά να πέση το ψεύδος είναι ανάγκη επαναστάσεως· να επαναστατήσωμεν ως άτομα εναντίον του εαυτού μας και ως σύνολον εναντίον του ψευδούς σημερινού συστήματος το οποίον ψευδώς μας διέπει.

Η ΔΕΙΛΙΑ
Το φοβερώτατον ελάττωμα εις τον άνθρωπον είνε η δειλία· ο δειλός δεν δολοφονεί μόνον τον εαυτόν του αλλά ολόκληρον την κοινωνίαν, ο δειλός υποδουλώνει όχι μόνον το άτομον του αλλά και την συνείδησίν του. Η δειλία γεννά την κολακείαν και την απάτην, ο δειλός προδίδει όσα ηξεύρει, αδιάφορον εάν βλάψη και ολόκληρον κοινωνίαν· και δια να διορθωθή ο δειλός έχει ανάγκην περιφρονήσεως. Περιφρονήσατε τους δειλούς διά να τους δημιουργήσετε επαναστάτας εναντίον των κοινωνικών συνθηκών της σημερινής κοινωνίας.

ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ
Το μεγαλήτερον προτέρημα εις τον άνθρωπον είνε το θάρρος· διά του θάρρους ελευθερώνονται λαοί, διά του θάρρους αντλούν δυνάμεις οι επιστήμονες διά να ερευνήσουν και ανακαλύψουν τα μυστήρια της φύσεως. Διά του θάρρους αποκτά ο εργάτης τα δικαιώματά του από τους κεφαλαιοκράτας, διά του θάρρους ο άνθρωπος βαδίζει προς τα εμπρός και κατορθώνει να ανέλθη εκεί όπου φαντάζεται, διά του θάρρους θα πατάξη την αισχράν φαυλοκρατίαν η οποία τον πιέζει και τον βασανίζει και διά του θάρρους θα γείνη ο εργάτης ελεύθερος άνθρωπος».

Αλλά και άλλοι αναρχικοί της Αιγύπτου ήσαν συγγραφείς βιβλίων ή φυλλαδίων, όπως ο Γ. Σαραφίδης με το «Χαρούμενη επιστήμη», το οποίο δημοσιεύτηκε ολόκληρο στο φιλολογικό και λογοτεχνικό περιοδικό «Νουμάς», την 1η Φεβρουαρίου 1909.
Τέλος, κάποιος Γ. Δρακόπουλος έγραψε το έργο «Η αταξική επανάστασις», αλλά είναι άγνωστο πότε και πού εκδόθηκε και αν είναι αναρχικό ή παρεμφερές κείμενο.
Την ίδια εποχή μια άλλη ελληνική εφημερίδα της Αιγύπτου, η «Σοσιαλιστική», δημοσίευσε μεταφράσεις έργων του Μιχαήλ Μπακούνιν και άλλων αναρχικών θεωρητικών.
Γενικά, πέρα από τον εργατικό ακτιβισμό και την αναρχική αγκιτάτσια, αρκετοί Έλληνες αναρχικοί και ελευθεριακοί της Αιγύπτου ασχολήθηκαν τόσο με μεταφράσεις θεωρητικών του αναρχισμού, όπως του Μ. Μπακούνιν, όσο και με τα διάφορα είδη της λογοτεχνίας. Το 1904 κυκλοφόρησε το περιοδικό «Νέα Ζωή», το 1911 το περιοδικό «Γράμματα» και το 1916 ο «Φοίνικας» και τα «Προπύλαια», ενώ οι περισσότεροι αναρχικοί ή ελευθεριακοί αυτοί διανοούμενοι στελέχωσαν, επίσης, τις διάσπαρτες ομάδες δημοτικιστών που δρούσαν εκείνη την εποχή στην Αίγυπτο. Τον Απρίλιο του 1919, ο μαρξιστής Γεώργιος Κωνσταντινίδης (Σκληρός) – συγγραφέας του βιβλίου «Το Κοινωνικόν μας Ζήτημα» – με το οποίο λέγεται ότι μπήκαν οι βάσεις του λεγόμενου επιστημονικού σοσιαλισμού στην Ελλάδα – και ένας από τους πρωτεργάτες του κινήματος του δημοτικισμού – σε μια εκδήλωση λογοτεχνών στο Κάιρο, ανακοίνωσε ότι ήδη είχε ξεκινήσει τη συγγραφή μιας μελέτης στο έργο του Π. Κροπότκιν, κάτι που, από όσο γνωρίζουμε, δεν ολοκλήρωσε ποτέ. Στο διάστημα Ιουνίου-Δεκεμβρίου 1917, ο Γ. Κωνσταντινίδης έδωσε διαλέξεις για τον Λέοντα Τολστόι, στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Αλεξάνδρειας, οργανωμένες από το περιοδικό «Γράμματα».
Να αναφέρουμε εδώ ότι το περιοδικό «Γράμματα» επανεκδόθηκε τον Ιούλιο του 1920, με διευθυντή και διαχειριστή τον Στέφανο Πάργα και αρχισυντάκτη τον Μ. Περίδη, αλλά δεν θεωρείτο συνέχεια της πρώτης περιόδου. Να πώς αυτοπαρουσιάζονται οι υπεύθυνοι της έκδοσης:

«Από το 1911 έως το τέλος του 1919, τα ΓΡΑΜΜΑΤΑ, με σύντομες ή και μακρυές διακοπές στην περιοδική τους έκδοση, συνεπλήρωσαν πέντε τόμους όπου συγκεντρώνεται ένα μεγάλο μέρος της φιλολογικής κίνησης που έγινε στην Ελλάδα και την Αίγυπτο.
Σήμερα αρχίζουμε μια νέα περίοδο.
Το παρελθόν των Γραμμάτων αποτελεί για μας μια περασμένη δουλειά που δεν εννοούμε να συνεχίσουμε.
Κρατούμε τον ίδιο τίτλο γιατί λογαριάζουμε να επωφεληθούμε από την οικονομική και δημοσιολογική οργάνωση που απέκτησε το παλιό περιοδικό. Αυτό μόνο. Ώστε τα ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΝΕΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ πρέπει να θεωρείται ως καινούριο περιοδικό που εγκαινιάζει με αυτό το τεύχος το πρώτο του φυλλάδιο».

Στις δε σελίδες 50-51 αναγράφεται:

«Τα ΓΡΑΜΜΑΤΑ είναι ανεξάρτητα από κάθε κόμμα κι από κάθε οργάνωση πολιτική ή κοινωνική και από εκείνες τις οργανώσεις ακόμη που ζητούν επάνω στο πρακτικό επίπεδο την εφαρμογή αρχών που θα μας ήταν συμπαθητικές. Δεν έχομε άλλον κύριο από το πνεύμα, καθώς λέγει ο Ρολλάν, και δεν πιστεύομε σε άλλο μέσο επικοινωνίας και φωτισμού μεταξύ των ανθρώπων από τη σκέψη και τη μετάδοση της ιδέας.
Τα ΓΡΑΜΜΑΤΑ θα δημοσιεύουν σε κάθε τεύχος μία ή δύο μελέτες ξένων συνεργατών τους επάνω στη ζωή των λαών τους, γραμμένες ειδικά για το περιοδικό μας. Τις μελέτες αυτές που θα γράφονται στη γλώσσα του συγγραφέως των, θα δημοσιεύομε σε μετάφραση ελληνική».

Σε άλλο τεύχος της Νέας Περιόδου αναφέρονται τα ακόλουθα:

«Διπλή δήλωση
Το περιοδικό μας δεν είναι, ούτε συνέχεια κανενός προηγούμενου περιοδικού, ούτε όργανο κανενός συλλόγου.
Στο ανυπόγραφο πρόγραμμα που εδημοσιεύσαμε στο πρώτο τεύχος διατυπώνουμε καθαρά τις ιδέες μας και είμεθα μόνοι υπεύθυνοι γι’ αυτές.
ΓΡΑΜΜΑΤΑ».

Ανάμεσα στους συνεργάτες του περιοδικού «Γράμματα» βρίσκεται και ο Ιταλός αναρχικός Λουίτζι Φάμπρι, εκτενές άρθρο του οποίου δημοσιεύεται σε μετάφραση στο τεύχος 2 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1920) με τίτλο «Η κίνηση των ιδεών στην Ιταλία». Στη σελίδα 96 του ίδιου τεύχους, δυο σελίδες μετά το κείμενο του Fabbri, υπάρχει το εξής σχόλιο:

«Για τον Ιταλό συνεργάτη μας Luigi Fabbri που τόσο μεστά μας πληροφορεί για την πλούσια σε κοινωνική ζύμωση Ιταλική κίνηση, θα γράψωμε προσεχώς».

Ο Γεώργιος Βρισιμιτζάκης

Ο Γεώργιος Βρισιμιτζάκης ήταν Κρητικός την καταγωγή, αλλά γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1890. Από μικρός ήταν ατίθασος και νευρώδης. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία και Θετικές Επιστήμες στο Παρίσι. Δεν ειδικεύτηκε σε κάποιο επιστημονικό κλάδο και ποτέ δεν επεδίωξε να αποκτήσει ακαδημαϊκούς τίτλους. Γνώριζε άπταιστα γαλλικά, ιταλικά και αραβικά, ενώ στα ελληνικά ήταν αυτοδίδακτος.
Από το καλοκαίρι του 1912 μέχρι την άνοιξη του 1913 έμεινε στο Βιαρέτζιο της Ιταλίας και συνδέθηκε με έναν τοπικό αναρχικό κύκλο, τους «Απουάνους». Το καλοκαίρι του 1915, έμενε στο Παρίσι. Στο 1918-1919 ήταν εγκατεστημένος στην Αθήνα και συνεργάστηκε με το περιοδικό «Βωμός». Το 1921 επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, αλλά το 1926 εγκαταστάθηκε ξανά στη Γαλλία, όπου έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του στις 19 Δεκεμβρίου 1947.
Ο Γιώργος Βρισιμιτζάκης, ασχολήθηκε με φιλολογικές μελέτες, έγραψε μια κριτική στο έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη («Το έργο του Κ. Π. Καβάφη», Εκδόσεις «Ίκαρος», β’ έκδοση, Αθήνα 1984), έκανε μεταφράσεις μεταξύ άλλων έργων κλασικών του αναρχισμού (Μιχαήλ Μπακούνιν «Ζωϊκότητα και ανθρωπότητα», Εκδόσεις «Αγράμπελη», Αθήνα 1978. Πρώτη έκδοση Αλεξάνδρεια 1917) και εξέδωσε το περιοδικό «Γράμματα». Στο περιοδικό «Γράμματα» δημοσιεύονταν και αναρχικά κείμενα όπως, για παράδειγμα, στο τεύχος…. ένα σημαντικό γράμμα του Λουίτζι Φάμπρι για την πολιτική κατάσταση στην Ιταλία.
Έγραψε, επίσης, τα «Η ατομική επανάστασις» (1914), «Ο αντάρτης» (1918), «Η δρώσα μνήμη», «Φιλολογία και ζωή», «Η υπόθεση Δρέϋφους», «Η μιζέρια των Ελλήνων διανοουμένων», «Η νέα γενεά των διανοουμένων», από τα οποία τα περισσότερα εκδόθηκαν από το περιοδικό «Γράμματα» και αναδημοσιεύθηκαν και σε άλλα περιοδικά και εφημερίδες. Μέχρι το 1931, πλήθος περιοδικών και εφημερίδων στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο περιείχαν μεταφράσεις, προλόγους και σημειώματά του, ενώ δεκάδες είναι τα βιβλία, τα φυλλάδια ή τα περιοδικά που εξέδωσε ο ίδιος ή συμμετείχε στην έκδοσή τους. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δημοσίευσε κείμενα σε γαλλικά λογοτεχνικά περιοδικά, σε πολλά από τα οποία υπέγραφε με το ψευδώνυμο Philetas.

Η μπροσούρα «Κάτω τα Είδωλα»

Η μπροσούρα «Κάτω τα Είδωλα» γράφτηκε και εκδόθηκε από τον Γεώργιο Τελεμίτη, στην Αλεξάνδρεια το 1909, με αφορμή την εκτέλεση του αναρχικού παιδαγωγού Φρανσίσκο Φερρέρ υ Γκάρδια στην Ισπανία τον ίδιο χρόνο. Δεν έχουμε διαθέσιμα στοιχεία για τον Γεώργιο Τελεμίτη, αλλά η μπροσούρα αυτή φαίνεται ότι είχε γίνει ανάρπαστη την εποχή εκείνη. Παραθέτουμε το πλήρες κείμενο:

«ΚΑΤΩ ΤΑ ΕΙΔΩΛΑ

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Ο λόγος του Ευαγγελίου: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι» ήτο το πλέον οικτρόν ψεύδος, το οποίον επί μακρούς αιώνας διετήρησε την ανθρωπότητα εν τω πηλώ της αθλιότητος και της δουλείας. Όχι! Όχι! Οι πτωχοί τω πνεύματι είνε αναγκαίως τα κτήνη, η σαρξ προς την καταπίεσιν και οδύνην. Ενόσω θα υπάρχουν πληθύες πτωχών τω πνεύματι θα υπάρχουν πληθύες δυστυχών, υποζυγίων, οι οποίαι εκμεταλλεύονται, τρώγονται από ολιγίστους κλέπτας και κακούργους. Μίαν ημέραν, η ευτυχής ανθρωπότης θα είναι εκείνη η οποία θα μάθη και θα θελήση…
Μακάριοι οι γνωρίζοντες, μακάριοι οι ευφυείς, οι άνθρωποι της θελήσεως και της πράξεως, ότι αυτοίς ανήκει η βασιλεία της Γης.

ΖΟΛΑΣ

ΦΕΡΡΕΡ

Θεοίς μεν κ’ αν ο μηδέν ων ομού
κράτος κατακτήσαιτ’ εγώ και
δίχα κείνων πέποιθα τούτ’
επισπάσειν κλέος.
Σοφοκλής (Αίας)

Ο Φερρέρ, ο μέγας ήρως, ο μάρτυς της Αναρχίας, ετυφεκίσθη ως κακούργος υπό των κακούργων.
Το αίμα του μεγαλεπηβόλου τέκνου της Ιβηρίας, επότισε το άπληστον έδαφος της κατηραμένης πατρίδος του.
Δεν ήρκεσαν τα θύματα του φανατισμού των ιεροεξεταστών, δεν ήρκεσαν αι πυραί των βωμών και τα μυστήρια των φρικαλέων μαύρων ανθρώπων (1. Ulric de Hutten) του Μεσαίωνος.
Έπρεπε νέον θύμα να προστεθή εις τα τόσα άλλα. Έπρεπε νέον αίμα να ρεύση ίνα κορέση τας επιθυμίας των αντιπροσώπων του Θεού επί της Γης.
Κατά της θρησκείας λοιπόν, κατά των τυράννων, ας κηρύξωμεν αγώνα τίμιον, αγώνα υπέρ της εργασίας και της Ελευθερίας!
Ένδοξε Αρμόδιε! Ευτυχή Αριστογείτων! Γενναίε Βρούτε! Προσφιλή Angiollilo! Αι σκιαί σας ως μεγαλομάρτυρες, ας μας ενθαρρύνουν εις την πάλην ταύτην.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΡΧΙΑ

Il sangue che grondo dalla tua eroce
Oggi fecon la l’ odio e non l’ aurore
Presco al complice altar, veglia feroce
l’ inquisictore
(Lorenso Stechetti)

Βροντοφωνούν την μειλιχιότητα και ανεξιθρησκείαν εν τη νεφελώδη ευγλωττία των και κομίζουν ανθρώπινα θύματα εις τον θεόν της αγάπης, ως εις ένα Μολώχ με σιδηρούς βραχίονας… κηρύττουν την αγάπην του πλησίον των και διώκουν Μακράν των θυρών των τον ογδοηκονταετή τυφλόν, αφρίζουν εναντίον της φιλαργυρίας και έχουν ερημώση το Περού δια τα χρυσά στολίδια. Σπάζουν το κεφάλι τους δια να ανακαλύψουν πώς εστάθη δυνατόν εις την φύσιν να δημιουργήση ένα Ισκαριώτη και δεν θα ήτο ανάγκη να αποτανθή τις εις τον έσχατον μεταξύ αυτών όπως προδώση τον Θεόν εις την Αγ. Τριάδα αντί δέκα αργυρίων. Ουαί υμίν Φαρισσαίοι (Schiller).

Ναι, ω Ιησουίται! ω ιερείς ιεροεξετασταί! Ναι σεις είσθε οι αίτιοι του κακού. Σεις είσθε οίτινες παρεμβάλλετε εμπόδια εις την πορείαν της ανθρωπότητος! Σεις καταδικάζετε την επιστήμην. Σεις αρνείσθε την αμοιβαίαν αγάπην και την αλληλεγγύην των εθνών. Σεις ω αιμοβόροι, μετά ζηλόφθονος όμματος παρακολουθείτε κάθε πρόοδον πνεύματος των υιών του Προμηθέως.
Η θρησκεία την οποίαν δια πυρός και σιδήρου επεβάλετε εις τους ανθρώπους, ο χαλύβδινος ούτος κρίκος, δι’ ου περειβάλετε τον αυχένα του ελευθέρου κατοίκου της Γης, η θρησκεία αύτη αποτελεί την άρνησιν της ελευθερίας της Σκέψεως. Ουδέποτε η θρησκεία προσήλθεν εις συζήτησιν ειλικρινή μετά της επιστήμης και οσάκις ηθέλησε να αντιστή εις τας αποδείξεις του ανθρωπίνου νοός, εθραύσθη.
Η πάλη μεταξύ θρησκείας και επιστήμης είνε η πάλη της πηλίνης χύτρας εναντίον της σιδηράς (Schopenhauer).
Επί δογμάτων στηρίζεσθε και στηριζόμεθα επί αποδείξεων. Κηρύττετε την πίστιν και δεν αναγνωρίζομεν ειμή το λογικόν.
Τας προσευχάς σας κρατήσατέ τας δια υμάς. Ο Φερρέρ τας ηρνήθη ως τα αρνείται και πας ειλικρινής άνθρωπος. Όχι! Δεν είναι θεός, εκείνος όστις επιτρέπει την αδικίαν εις τον κόσμον, εκείνος όστις αφίνει να καταδικάζωνται αθώοι, να φονεύωνται δίκαιοι, να ταλαιπωρούνται αδύνατοι! Δεν είναι θεός εκείνος όστις εδημιούργησε την ανισότητα, την κακίαν, την αθλιότητα, τα μίση, όλα τα κακά ένστικτα, την αδικίαν, την τυραννίαν, την δυστυχίαν!
Δεν είνε Θεός, όχι! Δεν είναι δυνατόν να φαντασθή τις ον τοσούτον κακόν.
«Εάν υπήρχε θα έπρεπε να τον καταργήσωμεν» (Nietzsche).
Σεις είσθε οίτινες εδημιουργήσατε τον Θεόν ίνα καλύψητε δια του θώρακος τούτου τας ανομίας σας. Σεις ακόμη εφαντάσθητε τη γελοίαν δοξασίαν της αθανασίας της ψυχής! Το μεν ίνα εμπνεύσητε τον φόβον εις εκείνους οίτινες αγανακτήσαντες εκ της διαγωγής σας εξηγείροντο εναντίον σας, το δε ίνα παρηγορήσητε τους δυστυχείς εκείνους από τους οποίους αφαιρέσαντες και τον τελευταίον οβολόν, καταδικάσαντες εις την δουλείαν και την πτωχείαν, υπόσχεσθε φαντασιώδεις αμοιβάς εις τον ουρανόν! Σεις είσθε οι κάπηλοι και οι τραπεζίται του ναού τους οποίους εξεδίωξεν ο Ιησούς.
Ο χρυσός, ο χρυσός είναι ο θεός σας.

Αρνούμεθα και την πίστιν εις την μέλλουσαν ζωήν.
Post mortem nihil, ipsaque mors nihil
(Σενέκας)

Nil igilur mors est adnos noque pertinet hilum
Quandoquidem natura animi mortalis habetur
(Λουκρήτιος)

Ο θάνατος ουδέν προς ημάς, το γαρ διαλυθέν
αναισθητεί, το δε αναισθητούν ουδέν προς ημάς.
(Επίκουρος)

Ακροτάτης κορυφής τύμβος άκραν κατέχει.
(Σιμωνίδης)

Μετά τους μόχθους μας επί γης ταύτης, ως μόνην ανταμοιβήν θεωρούμεν τον θάνατον. Δεν φερόμεθα υπ’ ουδενός εγωϊστικού σκοπού πράττοντες τον καλόν, δεν παραδεχόμεθα το γνωμικόν σας: «ο ελεών πτωχόν δανείζει Θεώ». Ευεργετούμεν, βοηθούμεν, σώζομεν, εκδικούμεθα τους αθώους ουχί δια να ανταμειφθώμεν εις τους ουρανούς.

(αφίνομεν τους παραδείσους
στους αγγέλους και στα στρουθία (Henri Heine – Άϊνε)

αλλ΄ επειδή αισθανόμεθα τον προορισμόν της ανθρωπότητος, επειδή θέλομεν μίαν ανθρωπότητα μεγάλην, αναπνέουσαν ελευθέρως, απηλλαγμένην θρησκευτικών και κοινωνικών προλήψεων, ζώσαν εν ομονοία, εν αγάπη, εργαζομένην, προοδεύουσαν, ευτυχή, ανεξάρτητον.
Είμεθα η στρατιά της αναρχίας εναντίον της στρατιάς της τυραννίας, της εργασίας εναντίον του χρήματος, της αληθείας εναντίον του ψεύδους.
Αρεταί μας είναι: η αγάπη και η δικαιοσύνη, σκοπός μας η ευτυχία, μέσον μας η αλήθεια και η δύναμις!
Πρωταγωνισταί μας: υπήρξαν και είναι τα μεγαλείτερα πνεύματα των αιώνων: ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος, ο Πρωταγόρας, ο Επίχαρμος, ο Διογένης, ο Λουκρήτιος, ο Αβερόης, ο Rabelais, ο Montaigne, ο Boetie, ο Διδερό, ο Βολταίρος, ο Helvetius, ο D’Holbach, ο Chenier, ο Δαντόν, ο Ανάχαρσις Κλόοτζ, ο Εβέρτ, ο Chaumette, ο Μαρά, ο Βύρων, ο Schiller, ο Goathe, ο Henri Heine, ο Proudhon, ο Βακουνίν, ο Κροποτκίν, ο Χέκελ, ο Μαξ Νορδάου, ο Reclus, ο Grave, ο Τολστόϊ, ο Ίψεν.
Μάρτυρές μας είναι ουχί οι μυθικοί άγιοι, φυγάδες της εργασίας, ερημίται μισάνθρωποι, μισογύναι, εχθροί και αυτής έτι της καθαριότητος, αλλά οι μάρτυρες της Ελευθερίας και την Αληθείας: η Υπατία, ο Giordano Bruno, ο Vanini, ο Dolet, ο La Barre, ο Φερρέρ.
Ήρωές μας, είνε όλοι οι τυραννοκτόνοι και οι ελευθερομανείς: ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, ο Βρούτος και η Επίχαρις, η Σοφία Περόφσκα και ο Angiollilo.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΟΔΥΝΗ

El pueblo gime… A las lagrimas quo derrama
el universo entero, unense law griios de sabias
de desosparation… En mis ordas zumba uno
voz potento, un muroullo de ollo…u; Vengosa:
Vengaza! Ya la voz crece, crece, hasta conver-
tisso en clamor universal…
(Tierra y Libertad, epoca III, no 2)

Στρέψε το βλέμμα σου, ω άνθρωπε βεβαρυμμένε από τας ταλαιπωρίας και τα θλίψεις, ζήτησον έστω και μίαν γωνίαν γης εις την οποίαν να δύνασαι να αναπαύσης τα παραλυμένα μέλη σου, ζήτησε μίαν παρήγορον λέξιν από τους ομοίους σου. Μάτην! Τίποτε! Παντού η πάλη, «The struggle for life», «le carnage universell».
Το πνεύμα της καταστροφής έπνευσεν επί της γης. Ευτυχής ο πρωτογενής άνθρωπος, ο οποίος διημφισβήτει την τρώγλην του και την τροφήν του εις την άρκτον των σπηλαίων και εις τα Μαμούθ, είτε απέθνησκεν, είτε εξήρχετο νικητής εκ της πάλης ταύτης, ουδέποτε όμως ησθάνετο την έλλειψιν της ελευθερίας του! Φευ επέπρωτο να χάση ο άνθρωπος την ελευθερίαν αυτήν την τόσο πολύτιμον και μέχρι σήμερον μάτην προσπαθεί να την επανακτήση.
Οι ιερείς μυσταγωγοί και οι τύραννοι τον υπεδούλωσαν συστηματικώς και τον εξεμεταλλεύθησαν. Ημέρα τη ημέρα ο βαρύς της τυραννίας ζυγός κατέστη βαρύτερος.
Έως ότου ελησμόνησε πλέον ο άνθρωπος την παλαιάν ισχύν του και την ανεξαρτησίαν και μη δυνάμενος να εξηγήση την σημερινήν κατάστασίν του ατενίζει με βεβαρυμμένα και αδιάφορα όμματα τα περί αυτόν ως ο λέων εν τω κλωβώ του.
Ο αγών της υπάρξεως δεν έγκειται πλέον εν τη ανδρική δυνάμει αλλ’ εν τη υπουλότητι και τη πανουργία.
Τα κακά ένστικτα διαδιδόμενα οικογενειακώς εξ αιτίας των ιδίων πάντοτε όρων υφ’ ων διάγεται η κοινωνία εξαπλούνται και κυριεύουσιν όσους μέχρι τούδε έμειναν ακέραιοι και ειλικρινείς.
Η οικογένεια κατέστη μια ειρκτή του παιδικού πνεύματος όπερ αδυνατεί να αναπτυχθή επαρκώς υπό τας συνθήκας υφ’ ας διάγει. Η οικογένεια κατέστη μια τυραννία και η μάλλον αξιοθρήνητος των τυραννιών. Διότι από μικρού ο άνθρωπος παραμορφούται ούτω πνευματικώς εν μέσω των πολλαπλών προλήψεων των γονέων του και πολλάκις μάλιστα ακόμη και ηθικώς και σωματικώς.
Η ανατροφή δε την οποίαν λαμβάνει δεν αποβλέπει ειμή προς τον τρόπον καθ’ ον θα δύναται να ζήση όσον το δυνατόν υσμμορφούμενος με τας απαιτήσεις της αθλίας κοινωνίας την οποίαν με τόσα σκοτεινά χρώματα απεικόνισαν ο Ουγγώ και ο Ευγένιος Σύης.
Το σχολείον αναλαμβάνει να παραμορφώση επί πλείον ακόμη τους νέους. Εις την ειρκτήν αυτήν του πνεύματος διδάσκονται ότι οφείλωσι σέβας και υποταγήν εις παν ότι η έξις έχει καθιερώση. Εις τα σχολεία μανθάνουσιν οι παίδες την κολακείαν, την προδοσίαν, τον φόβον, το ψεύδος, την ζηλίαν, την κενοδοξίαν, το σέβας, τους κανόνας της γραμματικής και την κατήχησιν.
Το κράτος εξασκεί την επιρροήν του επί εκείνων οίτινες μη εμπιστευόμενοι ειμή επί του εαυτού των προσπαθούσι να εξέλθωσι του κοινού κύκλου και να ελέγξωσι τα κακώς έχοντα. Το κράτος στρατολογεί κατ’ έτος χιλιάδας νέων ευρώστων, αποσπών αυτούς από της εργασίας και από της μελέτης των επιστημών. Το κράτος επιβάλλει φόρους εις τον πένητα και τον πλούσιον, ων το αληθές βάρος αισθάνεται ο πένης μόνον. Δικαστήρια, τελωνεία, νομαρχείαι, γραφεία, προξενεία, υπουργεία, κλπ. εμποδίζουν την ελευθέραν συστολήν των ανθρώπων. Τα σύνορα χωρίζουν τους λαούς εις τόσα εχθρικά στρατόπεδα.
Η κοινωνία ως μόνας βάσεις έχουσα την ανισότητα και την αμοιβαίαν εκμετάλλευσιν, μετατρέπει τους πτωχούς και μη έχοντας εργασίαν εις κλέπτας, τους εργατικούς εις αλκοολικούς. Οι κατά συνθήκην γάμοι είναι μία από τας κυριωτέρας αιτίας του εκφυλισμού της ανθρωπότητος, εννοώ τους ανίσους αυτούς γάμους ασθενικών, ανικάνων, ανηθίκων είτε και γερόντων μετά νέων καλώς εχόντων, γάμους καταστρεπτικούς και δια τους γονείς και δια τα τέκνα, τους οποίους προκαλεί η ηλιθιότης και η απληστία των γονέων οίτινες δεν βλέπουσιν εν τω γάμω ειμή είδος εμπορίου και εμποδίζουσιν ούτω τα τέκνα των να ακολουθώσι τας ροπάς της καρδίας των.
Ιδού τα αγαθά αποτελέσματα των ιερών (;) αυτών καθεστώτων: οικογενείας, σχολείου, κράτους, κοινωνίας.
Και εν τω μεταξύ ο λαός πεινά και στενάζει, μοχθεί και εργάζεται.
Κατά χιλιάδας αριθμούνται καθ’ εκάστην τα θύματα τα οποία προξενεί, η πενία, οι κακοί όροι της διαμονής, οι πόλεμοι, τα δυστυχήματα, οι πυκνοί συνοικισμοί, ο αλκοολισμός, τα πάθη τα οποία προκαλούν αι κοινωνικαί ανισότητες (μίσος, ζηλία, απληστία, κακία κλπ.). Η γυνή εξακολουθή να είναι η δούλη του ανδρός, ο ελεύθερος έρως θεωρείται ως το χειρότερον των εγκλημάτων (αλλά και αι εξ έρωτος αυτοκτονίαι αυξάνουν τον αριθμόν καταπληκτικώς).
Ιδού πού ευρισκόμεθα μετά είκοσιν αιώνας χριστιανισμού! Πόσον οπίσω είμεθα του πολιτισμού των ευτυχών προγόνων μας!
Ιδού η ελεεινή κατάστασις της ανθρωπότητος!
Ψεύδος και υποκρισία, αμοιβαία εκμετάλλευσις.
Συνασπισμός προς καταπολέμησιν της αληθείας…

Το δε εκ των τυράννων (γένος) αισχροκέρδειαν φιλεί
Σοφοκλής, Αντιγόνη.

Λοιπόν! Ημείς οι αναρχικοί, ημείς οι λιμπερτάριοι, ημείς οι πρόδρομοι της μελλούσης γενεάς, ημείς οι προφήται, εξεγειρόμεθα εναντίον της τοιαύτης αθλιότητος! Ημείς ανακράζομεν: Εμπρός! Εμπρός! Εκδικηθώμεν εκείνους οίτινες είναι οι αίτιοι της τοιαύτης καταστάσεως των πραγμάτων. Και η φωνή αύτη αυξάνει, διαδίδεται, εξαπλούται. Βοή ακούγεται, φωναί… Ακούσατε. Ακούσατε. Ο λαός εξυπνά! έρχεται!

Η ΡΙΖΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

Τι χρησιμεύει ο κλήρος ο οποίος δεν πιστεύει εις όσα κηρύττει;
(Τολστόϊ)

Αι θρησκείαι είναι καθώς αι πυγολαμπίδες. Δια να λάμψουν έχουν ανάγκην του σκότους.
(Σοπενχάουερ)

Θεώ όμοιον έχει ο άνθρωπος, το ευ ποιείν όταν το ευ ποιείν μη καπηλεύεται και το ευεργετείν και αληθεύειν.
(Δημόκριτος)

Η καταδίκη του Φερρέρ μας υπενθυμίζει τους λόγους του Βίκτωρος Ουγγώ: «Ιερείς, αυτήν την εστίαν την οποίαν εκάλουν Ιταλίαν την εσβύσατε. Αυτόν τον κολοσσόν τον οποίον ωνόμαζον Ισπανίαν τον ηρημώσατε».
Ιδού πώς κατέληξε το έργον των αντιπροσώπων του Θεού, το έργον των Παπών και των ιεροεξεταστών, των Βοργιών, των Τουρκουεμάδα και των Ζίμενες. Αυτά είναι τα θλιβερά αποτελέσματα του θρησκευτικού φανατισμού και της διδασκαλίας του κλήρου. Οι δολοφόνοι της νυκτός του Αγ. Βαρθολομαίου ηυλογήθησαν υπό των ιερέων, η δε αμάθεια, η δυσιδαιμονία, η τυραννία, ο φανατισμός και η πενία ως σκοτειναί νεφέλαι πληρούσιν ολόκληρον τον μεσαίωνα.
Από αναλύσεως εις ανάλυσιν, καταλογίζομεν ότι η ρίζα του κακού είναι η θρησκεία από της οποίας προέκυψαν οι ηγεμόνες της γης: «Απόδοτε τα του Καίσαρος Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ», είναι το Βέτο κατά της ελευθερίας του ανθρώπου, όστις δεν γνωρίζει άλλον κυρίαρχον του εαυτού του, παρά το ίδιον Εγώ.
Πού λοιπόν στηρίζονται οι κηρύττοντες την ύπαρξιν του Θεού; Ποίας αποδείξεις φέρουσιν περί της υπάρξεως εκείνου το οποίον ουδείς ποτέ είδε και όστις ουδέποτε επενέβη εις τα πράγματα του κόσμου τούτου. Λησμονούν ότι εις Θεός αμετάβλητος, καθώς τον φαντάζονται, αντικρούει τον παγκόσμιον νόμον της εξελίξεως. Λησμονούν ότι το απόλυτον δεν δύναται να δημιουργήση το σχετικόν;
Ότι το πνεύμα δεν δύνανται να δημιουργήση την ύλην; ότι το ακίνητον δεν δύναται να μεταδώση την κίνησιν; ότι το τέλειον δεν δύναται να δημιουργήση το ατελές;
Αλλ’ η επιστήμη δεν απέδειξεν ότι η ύλη είναι αιώνιος, ότι ουδέν δημιουργείται και ουδέν απόλλυται, επικυρώσασα ούτω τας δοξασίας των αρχείων Ελλήνων φιλοσόφων;

«Ουδέν γαρ χρήμα ουδέ γίνεται ουδέ απόλλυται, αλλ’ από εόντων χρημάτων συμμίσγεται τε και διακρίνεται».
(Αναξαγόρας)

Νήπιοι ου γαρ σφιν δολιχόφρονες εισί μέριμναι οι δη γίγνεσθαι πάρος ουκ εάν ελπίζουσιν η τι καταθνήσκειν τε και εξόλλυσθαι απάντη.
(Εμπεδοκλής)

Ex nihilo nihil, in nihilo nil posse rererti. Nullam rem ex nihilo gignit divinitas unquam
(Λουκρήτιος)

Η κίνησις δεν απεδείχθη ότι είναι θεμελιώδης ιδιότης της ύλης; Οι άπειροι κόσμοι δεν πληρούσιν το Παν;
Αλλ’ αφ’ ου οι φυσικοί νόμοι αρκούσι προς εξήγησιν όλων των φαινομένων της Φύσεως, ποίαν ανάγκην έχομεν της υποθέσεως του Θεού; Διατί ο Θεός διατηρεί τον άνθρωπον εν αγνοία περί τη υπάρξεώς του; Διατί δεν θέτει τάξιν εις τον κόσμον;

Et ponrqui pend la Mort comme une sombre epee Attristant la Naturea tout moment frapee (Και διατί κρέμαται ο θάνατος ως μία μαύρη σπάθη καταλυπών την Φύσιν με αλλεπάλληλα πλήγματα)
(Alfred de Vigny)

«Διατί ο δίκαιος σύρεται αιμόφυρτος, δυστυχής υπό το βάρος του σταυρού του, εν ω ο κακός ευτυχής ως εις νικητής, περιφέρεται επί του υπερηφάνου ίππου του; Εις ποίον να αποδώσωμεν το σφάλμα; ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός δεν είναι παντοδύναμος, ή μήπως είναι αυτός ο ίδιος η αιτία αυτής της αταξίας; Ω αληθώς! θα ήτο πάρα πολύ άνανδρον».
(Henri Heine)

Αν όμμα του ακοίμητον τα πάντα διατάττη
Δικαιοσύνην εις την γην πώς στάθμην δεν φυλάττει;
Πώς εις αυτήν δεν φαίνεται ουδέ τις αρμονία;
Και ουδέ νους τις κυβερνών την φύσιν, τα στοιχεία;
Πώς η κακία ευτυχεί, τιμάται και κομπάζει;
Πώς άδοξος και δυστυχής η αρετή στενάζει;
(Π. Σούτσος)

«Εάν εις Θεός εδημιούργησε τον κόσμον» λέγει ο Σοπενχάουρ, «δεν θα ήθελα να ήμην αυτός ο θεός. Η δυστυχία του κόσμου θα μου εσπάραττε την καρδίαν».
Εάν θεός υπήρχε θα ήτο ο μεγαλείτερος ένοχος τον οποίον η ανίκανος φύσις περιέβαλεν εν τω κόλπω της, ο κόσμος όλος θα έπρεπε να κραυγάση εκδίκησιν εναντίον του. Και εάν υπάρχη μέλλουσα κρίσις θα είναι εκείνη κατά τη οποίαν ο Θεός θα έδιδε λόγον των πράξεών του, δια να εκφρασθώμεν μετά του μεγάλου ποιητού, κατά την ημέραν της υστάτης κρίσεως».

Le juste opposera le dadain a l’absence
Et ne repondra plus que par un froid silence
Au silence eternel de la divinite
(Ο δίκαιος θα αντιτάξη την περιφρόνησιν εις την απουσίαν και δεν θα απαντήση παρά με μίαν ψυχράν σιωπήν εις την αιωνίαν σιωπήν της Θεότητος).
(Alfred de Vigny)

Αλλά μάτην η ανθρωπότης ικετεύει, προσκυνά, προσεύχεται, απειλεί, αναθεματίζει, περιφρονεί τον υποθετικόν δημιουργόν της. Λόγοι οργής και λόγοι αγάπης, χάνονται άνευ ηχούς εις τας παγεράς εκτάσεις του Σύμπαντος. Μάτην αναμένει απάντησιν από τας αχανείς ερήμους του Παντός που και πού εσπαρμένας από ολίγους αστέρας! Ο φόβος και η αμάθεια – μάθετέ το λοιπόν – εδημιούργησαν τους Θεούς.

Primns in orbe deus fecit timor
(Πετρώνιος)

«Ορέοντες τον εν τοίσι μετεώρασι παθήματα οι παλαιοί των ανθρώπων, καθάπερ βροντάς και αστραπάς κεραυνούς τε κι άστρων συνόδους, ηλίους τε και σελήνης εκλείψεις, εδειματέοντο, θεούς οιόμενοι τούτων αιτίους είναι»…
(Δημόκριτος)

Την απάντησιν εις τους πόθους μας, την εκπλήρωσιν του Ιδεώδους μας, η γη μόνον, η μήτηρ μας γη, δύναται να μας την δώση! Η γη η μόνη αληθής πατρίς.

Ω φίλοι μου! Θέλω να σας διδάξω ένα νέον άσμα, ένα άσμα ωραιότερον: θέλομεν εδώ επί της γης να εγκαθιστήσωμεν την βασιλείαν των ουρανών, θέλομεν να είμεθα ευτυχείς εδώ κάτω και να μην είμεθα πλεόν επαίται, η οκνηρά κοιλία δεν πρέπει να εξοδεύη ότι έχουν κερδίση αι εργατικαί χείρες» (Άϊνε).
Ευτυχία και ελευθερία λοιπόν – δι’ όλους – ιδού ποίος είνε ο σκοπός μας. Ζωή άνευ της ηδονής είναι μηδέν.

Τας γαρ ηδονάς
όταν προδώσιν άνδρες, ου τίθημ’ εγώ
ζην τούτον, αλλ’ έμψυχον ηγούμαι νεκρόν.
(Σοφοκλής, Αντιγόνη)

«Ημείς την ηδονήν αρχήν και τέλος λέγομεν του μακαρίως ζην».
(Επίκουρος)

Et metus ille foraw praeceps Achaerontis agendus
Funditus, humauam qui vitam turbat ab imo
Omnia suffendens mortis nignore, neque ullam
Esse voluptatem liquidam Puramque relinquit.
(Λουκρήτιος)

Πρέπει με κάθε τρόπον να διαλύσωμεν τον φόβον του Αχαίροντος – πρέπει να τον αποσπάσωμεν από την ανθρωπίνην ζωήν την οποίαν σκοτίζει μέχρι του βυθού της – διαχύει δε εφ’ όλων των αντικειμένων θανάτου χροιάν – και εμποδίζει ούτω να γευθή τις με την ηδονήν την πλέον διαυγή και καθαράν.
Ε λοιπόν! Σεις ως παίδες και νέοι (διότι εις σας αποτεινόμεθα και από σας προσδοκούμεν) σεις, ω νέοι με ιδεώδες, δεν θα τείνετε χείρα αρωγόν προς το χαλεπόν έργον μας επί τω καλώ της ανθρωπότητος; Δεν θα μας βοηθήσετε να εγείρωμεν το λαμπρόν οικοδόμημα της κοινωνίας του μέλλοντος;
Αλλά προσοχή! Δια να είμεθα ασφαλείς περί της στερεότητος του νέου τούτου Μεγάρου, δεν πρέπει να οικοδομήσωμεν επί σαθρών ερειπίων. Προ της θεμελιώσεως είναι αναπόφευκτον και αναγκαίον το έργον της καταδαφίσεως των συντριμμάτων και των ερειπίων. Καταστρέψωμεν προτού δημιουργήσωμεν. Προ παντός εκριζώσωμεν την ρίζαν του κακού: τη θρησκείαν.
«Δια το Λογικόν δεν υπάρχουν στερεώματα αδιάφθορα, δεν υπάρχουν αγιαστήρια ακλόνητα, μήτε επί της γης μηδέ επί του ουρανού. Το παν εδημιουργήθη δι’ αυτό κατούτο τω δίδει το δικαίωμα να καταστρέψη παν ότι ζητεί να εμποδίση την ελευθέραν μετεώρησίν του».
(Μάξιμος Γκόρκι)

ΓΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Έχομεν κατακτήσει αυτήν την χώραν δι’ ημάς χάρις εις την εργασίαν των χειρών μας και μεταβάλη το πρωτογενές δάσος, ένθα το πάλαι ποτέ άγριαι άρκτοι ενεφώλευον εις κατοικίαν μας… Το έδαφος τούτο μας ανήκει. Πώς λοιπόν ο ακόλουθος ενός ξένου θα είχε το δικαίωμα να μας επιβάλη μίαν εξευτελιστικήν αρχήν. Δεν υπάρχει τρόπος να υπερασπισθή τις εναντίον μιάς τοιαύτης καταδυναστείας! Όχι! Υπάρχει εν όριον εις την τυραννικήν αρχήν.
Schiller, Γουλιέλμος Τελλ

Είναι φανερόν ότι ενόσω θα έχωμεν ένα Κύριον επί του ουρανού θα είμεθα δούλοι επί της γης.
Βακουνίν

«Πάσ’ αρχή εκ θεού», είπεν ο Απόστολος Παύλος. Τοιούτον πράγματι είναι το δίκαιον των ισχυρών. Το ιδικόν μας όμως ακαταμάχητον δίκαιον είναι η δικαιοσύνη. Όλα τα άτομα έχουσι δικαίωμα εις την ευτυχίαν, εις την ελευθερίαν, καθήκον δε ιερόν ν’ αντιτάξωσι της βίαν εις οποιονδήποτε ήθελεν επιχειρήση να τους εκμεταλλευθή.
Η γη είναι αρκετά μεγάλη δια να θρέψη τα τέκνα και να πορήση εργασίαν εις όλας τα χείρας. Δεν έχομεν ανάγκην από παράσιτα. «Ο μη εργαζόμενος και μηδέ εσθιέτω». Ας συμμορφωθώσιν όλοι εις τον γενικόν νόμον της εργασίας η οποία μόνη ηθικοποιεί τον άνθρωπον. Γη και ελευθερία!
Ας καλλιεργηθεί επαρκώς η Γη, ας εγκαταλείψουν οι άνθρωποι τας νοσηράς πόλεις, ας ζώσιν εν ειρήνη και δικαιοσύνη, ας ενεργώσιν εν αλληλεγγύη και τότε η γη θα αποδώση τους κεκρυμμένους θησαυρούς της και θα γενικευθή ούτω η έννοια του μύθου του bonhomme La Fontaine. Ουχί! Οι θησαυροί της Γης δεν είναι εγκεκλεισμένοι εν τοις χρυσωρυχίοις και εν τοις αδαμαντορυχείοις. Μάτην απώλυντο τόσα θύματα, τόσοι άπληστοι γαμβουζίνοι, τόσoι conquistadores. Οι αληθείς θησαυροί της Γης είναι οι καρποί ους δύναται να προσφέρη επαρκώς καλλιεργουμένη. Καταργηθήτωσαν οι στρατοί και ας επιστρέψουν οι γενναίοι νεοσύλλεκτοι εις τους μυροβόλους αγρούς των. Ανοιχθήτωσαν αι σιδηραί πύλαι των ειρκτών αίτινες συντελούν πλείον προς σχηματισμόν κακούργων παρά προς διόρθωσιν των εχόντων τάσεις προς το κακόν και αποδοθήτω ελευθερία και εργασία εις τους εγκλείστους. Ουχί πλέον περιουσίας μεταδιδομένας κληρονομικώς αλλά γην και ελευθερίαν. Οπότε και όλοι θα αναγκασθώσιν να εργασθώσι και εκλιπόντος του χρήματος θα παύση η αμοιβαία ταπεινωτική εκμετάλλευσις.
Γη και ελευθερία! Ιδού ο αληθής παράδεισος όλων τον οποίον ημείς οι αναρχικοί ονειρευόμεθα δι’ όλους γενικώς τους ανθρώπους.
Εμπρός λοιπόν! Όλοι οι λαοί ας τείνουν προς αλλήλους τας χείρας ίνα αποτινάξωσι τον κοινόν ζυγόν: την τυραννίαν (υπό την ευρείαν έννοιαν της λέξεως).
Ας συνεργασθώμεν, προς απελευθέρωσιν των αδελφών μας οίτινες ζώσιν εν δουλεία:
των εξορίστων της Σιβηρίας
των εγκαθείρκτων του κατηραμένου Montjuieh
των Μακεδόνων
των Αρμενίων
των Πολωνών
Ερέτωσαν τα φυλετικά πάθη, ο αντισημητισμός και η εχθροπάθεια των εθνών.

Όπου γης πατρίς
Όπου γη τάφος

Απ’ άκρου εις άκρον της Γης μία και μόνη φωνή ας αντηχήσει!
Γη και ελευθερία!

GERMINAL!

Η καλή σπορά ερρίφθη, έπεσε δε επί καλού εδάφους, άκανθαί τινες προσεπάθησαν να την αποπνίξουν αλλ’ η σταθερότης και η γονιμότης της γης υπερίσχυσαν…
Ο χρόνος εξήτμισε και το αίμα το οποίον επί στιγμήν έβαψε ερυθρά την γην και το παν ελησμονήθη…
Ο ήλιος έρριπτε τας γλυκείας ακτίνας του επί μιας ανθρωπότητος, ευδαίμονος, μειδιώσης, εργαζομένης.
Τα πτηνά ήδων. Αλλά το κελάδημά των καθαρόν και μελωδικόν δεν διεκόπτετο πλέον υπό του φόβου… Αχ! Πώς έβαινε κατ’ ευθείαν προς την καρδίαν του ανθρώπου, όστις το υπεδέχετο μετ’ αγαλλιάσεως.
Η γη ανέλαβε νέαν όψιν. Τα δενδρύλλια έθαλλον διαρκώς. Οι παγεροί άνεμοι και οι πνιγηροί καύσωνες του θέρους υπεχώρησαν προ της εφευρετικότητος του ανθρωπίνου πνεύματος.
Η θάλασσα γαληνιαία ως λίμνη μετέφερεν από ακτής εις ακτήν τα ποικίλα προϊόντα άτινα αι πολυπληθείς κοινότητες της Γης αντήλαττον αναμεταξύ των.
Πλουσία φλωρίς εκάλυπτε τα πλευρά των πλέον αποτόμων ορέων και πληθύς ζώων παντός είδους επανεπαύετο επί της απαλής χλόης.
Τα άνθη ανέδιδον ανέκφραστον ευωδίαν δι’ ης επλήρουν την διαυγή ατμόσφαιραν. Πανταχόθεν άσματα, ύμνοι ανεκρούοντο, μειδιάματα και λέξεις έρωτος και ευδαιμονίας αντηλάσσοντο. Ο άνθρωπος επανελάμβανε τας διακοπείσας σχέσεις του μετά της Φύσεως. Όλα τα όντα έζων εν αρμονία και αγάπη μετά των φυσικών στοιχείων.
Την νύκτα η σελήνη εφανερώνετο εις τον ανέφελον ουρανόν. Η εμφάνισίς της εχαιρετίζετο από τας κραυγάς των παίδων.
Η γυνή έκλινε τότε εις τας αγκάλας του ανδρός και οι δύο συνεσφιγμένοι εν υπερτάτη ηδονή έστρεφον τα υγρά εκ χαράς βλέμματα προς το άστρον της νυκτός.
Αγαλλίασις, ειρήνη και χαρά κατείχε το παν…

Άπαξ μόνο ο άνεμος ανέπεμψε θλιβερόν στεναγμόν… η γη εσείσθη, η θάλασσα εμηκύθη… τα πτηνά περίφοβα διέκοψαν το άρμα των… και θρηνώδης φωνή, σιγαλή, σιγαλή, ως αγγέλου κλαίοντος υψώθη εις την ατμόσφαιραν… Φρικίασις κατέλαβε τον άνθρωπον διερωτώμενον εάν το θλιβερόν παρελθόν δεν έμελλε να επαναρχίση…
Ήτο η φωνή, ήτο ο θρήνος και ο κλαυθμός του ατυχούς νέου όστις αν και ήτο ιδρυτής της νέας κοινωνίας, της ευδαίμονος οικογενείας, δεν ηδύνατο όμως να αποτελέση μέρος αυτής. Ήτο το τελευταίον παράπονον ενός τελευτήσαντος κόσμου, η τελευταία απειλή ενός συμπαθούς θύματος. Ήτο ακόμη η ιδία προσφιλής φωνή του Angiollilo ήτις επανελάμβανεν ότι προφητικώς είπεν άλλοτε προς της λαιμητόμου:
–    Germinal!!!

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΜΑΘΕΙΣ

Όσοι θέλουσι να εκμάθωσι ταχέως και ασφαλώς την Γαλλικήν, την Ιταλικήν, την Αγγλικήν, είτε την Ισπανικήν, συγχρόνως δε επιθυμούσι να λάβωσι ενεργό μέρος εις την αναρχικήν κίνησιν η οποία συγκινεί όλους τους λαούς ας εγγραφώσι εις τας εξής εφημερίδας:

Δια μεν την Γαλλικήν:
Les Temps Nouveaux – Jean Grave, 4 Rue Broca Paris Συνδρομή ετησία φράγκα 4.
L’ Anarchie – Andre Lorulot, 22 rue Chevalier de la Barre Paris φρ. 8
Le Libertaire – Luis Matha, 15 Rue d’ Ossel.
La Guerre Sociale (του Herve), Eugene Merle, 116 Rue Monmartre Paris.

Δια την Ιταλικήν:
L’ Alleanza Libertaria. Διεύθυνσις L’ alleanza libertaria, casella postale 276, Roma. Συνδρομή φρ. 6.
Il Pensiero – Luigi Fabbri – Jesi (Marehe).

Δια την Αγγλικήν:
“Freedom”. 127 Ossulston Street, London N.W. μηνιαία 1 πέννα.

Δια την Ισπανικήν:
Tierra y Libertad – Joseph Estivalie, Geneve – Suisse. Τρίμηνος 2 φράγκα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Librairie Sohleioher Freres
61 Rue des Saints Pepes, Paris

Les Enigmes ne l’Univers (E.Haeckel) fr. 2
Histoire de la Creation Naturelle (E.Haeckel) fr. 3
Origine de l’ Homme (E.Haeckel) fr. 1
Force et Matiere (L. Buchner) fr. 2
Moise ou Darwin? (Arnold Dodel) fr. 1,50
L’ homme selon la Science L. Buchner) fr. 2

Librairie P.V. Stook
61 Rue saint Honor, Paris

L’ Anarchie Son. But. Les moyens (J. Grave) fr. 3,50
La Societe Suture (J. Grave) fr. 3,50
L’ Anarchie. La Philosophie. Son Ideal (Kropotkine) fr. 1
La conquete du pan (Kropotkine) fr. 3,50
Evolution, Revolution et l’ Ideal anarchique (E. Reclus) fr. 3,50
Les Inquisiteurs d’ Espagne, Montjuich (Tarrida del Marinol) fr. 3,50
La Commune (L. Michel) fr. 3,50
Philosophie de l’ Anarchie (Charles Malato) fr. 3,50
La douleur Universelle (Sebastien Faure) fr. 3,50
L’ Amour libre (Charles Albert) fr. 3,50
Paroles d’ un Revolte (Kropotkine) fr. 1,25

Librairie E. Flammarion
61 Rue Racine, Paris

L’ Atheisme (Felix Le Dantec) fr. 3.50
Les Influences Uncestrales (Le Dantec) fr. 3.50
La valeur Science (H. Poincare) fr. 3,50
……………..
«Χαρούμενη Επιστήμη» Dr, Sarafidi Le Caire fr. 1,50
«Τα κατά συνθήκην ψεύδη» (M. Nordau) μετάφ. Ελλ.»