Κυπριακή ΑΟΖ: αέρας κοπανιστός

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, εν μέσω της βαθύτερης καπιταλιστικής κρίσης και κοινωνικής κατάρρευσης, η ελληνοκυπριακή άρχουσα τάξη παίζει το τελευταίο της χαρτί. Με τους κοινοβουλευτικούς της εκπροσώπους και τα συστημικά ΜΜΕ, που λειτουργούν ως φερέφωνά της, προσπαθεί να μας πλασάρει το παραμύθι ότι θα σωθούμε από τα δήθεν κολοσσιαία κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το κόλπο είναι παλιό αλλά αποτελεσματικό. Οι αστοί γνωρίζουν καλά ότι ο πολύς κόσμος έχει μάθει να ελπίζει στις εύκολες λύσεις των προβλημάτων του και περιμένει καρτερικά την άντληση υδρογονανθράκων ελπίζοντας ότι θα ζήσει… σαν Σαουδάραβας πρίγκιπας. Ως αποτέλεσμα, αποδέχεται στο μεσοδιάστημα τις περικοπές και την εξαθλίωση που του επιβάλλεται και περνάνε σε δεύτερη μοίρα οι συζητήσεις περί μνημονίου, χρέους, ιδιωτικοποιήσεων, κατάργησης του κράτους πρόνοιας, διάλυσης εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων.

Ας δούμε, λοιπόν, τι είναι πραγματικά η περιβόητη και πολυσυζητημένη κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), ποιοι εμπλέκονται και τελικά για ποιους προορίζονται τα όποια οφέλη της.

Τι είναι η περίφημη ΑΟΖ;

ΑΟΖ είναι η θαλάσσια έκταση εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας και εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο. Εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων μιας χώρας, στα 200 ναυτικά μίλια (370 χλμ) από την ακτογραμμή. Η διαφορά χωρικών υδάτων και ΑΟΖ είναι πως τα χωρικά ύδατα αφορούν πλήρη κυριαρχία, ενώ η ΑΟΖ αποτελεί απλό ‘κυριαρχικό δικαίωμα’ το οποίο αναφέρεται στη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η επιφάνεια παραμένει διεθνή ύδατα.

Εξαίρεση σ” αυτόν τον κανόνα αποτελούν οι περιπτώσεις όπου οι ΑΟΖ δύο ή περισσοτέρων χωρών εφάπτονται, όταν δηλαδή οι ακτογραμμές των εν λόγω χωρών απέχουν λιγότερο από 400 ναυτικά μίλια (740 χλμ). Στην περίπτωση που οι ΑΟΖ εφάπτονται, εναπόκειται στις χώρες που τις διεκδικούν να ορίσουν από κοινού θαλάσσια σύνορα. Γενικά, κάθε σημείο εντός τέτοιας περιοχής περιέρχεται στη δικαιοδοσία της εγγύτερης χώρας. Πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι το καθεστώς της ΑΟΖ καλύπτει όλους τους φυσικούς πόρους, ζωντανούς και μη, ενώ η υφαλοκρηπίδα καλύπτει μόνο τους µη ζωντανούς πόρους. Επομένως στα κυριαρχικά δικαιώματα επί μιας ΑΟΖ περιλαμβάνεται και η αλιεία, στοιχείο το οποίο τα μεγάλα ΜΜΕ δεν αναφέρουν ποτέ και πουθενά.

Η περιπέτεια της κυπριακής ΑΟΖ: μια σύντομη αναδρομή

Οι συμφωνίες

Στις 12 Δεκεμβρίου του 1988, η Κύπρος προχώρησε στην επικύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Το 2003, η Κύπρος προσέγγισε την Ελληνική Κυβέρνηση και ζήτησε να προχωρήσουν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ, αλλά η Ελλάδα αρνήθηκε την οριοθέτηση «για να μην προκληθεί η Τουρκία». Τα -κάθε άλλο παρά φιλειρηνικά- γεράκια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής αντιλαμβάνονταν ότι η ανακήρυξη ΑΟΖ θα γινόταν αντιληπτή από το τουρκικό κράτος ως ευθεία επίθεση στα συμφέροντα του. Το Φεβρουάριο του 2003 και τον Ιανουάριο του 2007, η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο και το Λίβανο αντίστοιχα. Η συμφωνία βασίστηκε στη διεθνώς αποδεκτή αρχή της μέσης γραμμής και τους όρους της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Το Δεκέμβριο του 2010 ακολούθησε η υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών.

Παράλληλα, η Κύπρος εγκαινίασε στις 16 Φεβρουαρίου 2007 τον πρώτο γύρο υποβολής αιτήσεων αδειών έρευνας και αδειών εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, ο οποίος έληξε στις 16 Ιουλίου 2007. Ορισμένες εταιρείες επέδειξαν ενδιαφέρον και δόθηκαν σε αυτές σχετικές πληροφορίες. Έκτοτε, η Κύπρος παραχώρησε την εκμετάλλευση των πιθανών κοιτασμάτων στο οικόπεδο 12 αρχικά στην αμερικανική πολυεθνική Noble Energy και, στη συνέχεια, σε κοινοπραξία με την ισραηλινή εταιρεία Delek και υπέγραψε άλλα τρία συμβόλαια αναλογικού καταμερισμού για τα οικόπεδα 2, 3 και 9 με την ιταλοκορεατική κοινοπραξία ΕΝΙ-Κogas.

Οι επαφές με την BG Egypt σχετίζονται με τη συμφωνία για συνεκμετάλλευση υδρογονανθράκων στα όρια της ΑΟΖ της Κύπρου με της Αιγύπτου που επικύρωσε στις 11 Σεπτέμβρη 2014 η στρατιωτική κυβέρνηση της Αιγύπτου με πρόεδρο τον Αμιντέλ αλ Σίσι, επικυρώνοντας στην ουσία και τη συμφωνία οριοθέτησης της ΑΟΖ του 2003 ανάμεσα στις δύο χώρες, την οποία είχε προσπαθήσει να υπονομεύσει η Τουρκία στη διάρκεια της διακυβέρνησης των Μουσουλμάνων Αδελφών με πρόεδρο τον Μόρσι.

Κατά την περίοδο αυτή πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου για τη μεταξύ τους οριοθέτηση ΑΟΖ, χωρίς φυσικά την παρουσία της Τουρκίας. Αυτός είναι και ένας επιπλέον λόγος που εξηγεί την κλιμάκωση της αντίδρασης του τουρκικού κράτους που κατάλαβε ότι μένει έξω από τη μοιρασιά.

Άρχισαν τα όργανα…

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η στρατιωτικοποίηση της διαφιλονικούμενης περιοχής ήταν αναμενόμενη. Δεν είναι τυχαίο που οι μεγαλύτερες πολεμικές μηχανές του πλανήτη έδωσαν το παρών με πρόσχημα τη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων. Κατά ειρωνικό τρόπο οι στρατιωτικές ασκήσεις συνοδεύονταν από δηλώσεις περί αποκλιμάκωσης της έντασης στην περιοχή. Ουσιαστικά οι μεγάλες δυνάμεις φρόντιζαν να διακηρύξουν τα ιμπεριαλιστικά και οικονομικά συμφέροντα τους στέλνοντας μηνύματα προς πολλούς αποδέκτες.
Στο χορό μπήκε πρώτο και καλύτερο το Ισραήλ. Το γνωστό «κράτος – τρομοκράτης» που έχει ισοπεδώσει πόλεις και λαούς της ευρύτερης περιοχής είναι κάτοχος του μεγαλύτερου γνωστού κοιτάσματος υδρογονανθράκων και δε θα μπορούσε να απουσιάζει από το παιχνίδι που στήθηκε. Έτσι, οργάνωσε στρατιωτικές ασκήσεις όπου συμμετείχαν δεκάδες μαχητικά F15 και F16 και πολεμικά πλοία σε διάφορες περιοχές της Κύπρου (Τρόοδος, θαλάσσια περιοχή Πάφου, οικόπεδα 2, 3 και 9). Η κυπριακή ηγεσία δεν παραχώρησε απλώς γη, θάλασσα και αέρα στην ισραηλινή πολεμική μηχανή αλλά ενέταξε στις περισσότερες στρατιωτικές ασκήσεις και την Εθνική Φρουρά.

Ανάλογες ασκήσεις με πραγματικά πυρά στη θαλάσσια περιοχή εντός της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του FIR Λευκωσίας πραγματοποίησε επί 3 μέρες (20-22/10/2014) το ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό. Για τους σκοπούς της άσκησης η Ρωσία εξέδωσε ΝΟΤΑΜ (πληροφόρηση διερχομένων αεροσκαφών για πιθανούς κινδύνους) με το οποίο δέσμευσε θαλάσσια ζώνη συνολικής έκτασης 4.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων ανάμεσα στην Κύπρο και τη Συρία και σε περιοχές που εφάπτονται των ορίων της περιοχής που είχε δεσμεύσει η Τουρκία, για τις έρευνες του τουρκικού σεισμογραφικού σκάφους «Μπαρμπαρός», όπως και των ορίων του τεμαχίου 3 της κυπριακής ΑΟΖ. Οι ασκήσεις του ρωσικού ναυτικού ήταν μια προειδοποίηση- υπενθύμιση ότι η βάση στην Ταρσό (Συρία) δεν είναι υπό διαπραγμάτευση και ότι η κατοχύρωση των γεωπολιτικών συμφερόντων της στη θάλασσα είναι βασική παράμετρος της εξωτερικής της πολιτικής.

Οι ΗΠΑ μπορεί να αποφεύγουν να πάρουν μια σαφή θέση ενάντια στην Τουρκία, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν τις εύθραυστες ισορροπίες με ένα στρατηγικό σύμμαχο. Κλείνουν, όμως, το μάτι στις πιέσεις που δέχεται η Τουρκία προκειμένου να αντιληφθεί ότι δε θα έχει καμία τύχη στην περιοχή χωρίς την άδεια του ΝΑΤΟ. Εξάλλου, τα αμερικάνικα συμφέροντα στην περιοχή έχουν όνομα και λέγονται Noble Energy.
Ο γενικός διευθυντής του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών, Κριστιάν Μασέμ, εξέφρασε τη θέση της Γαλλίας πως «είναι αναφαίρετο δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευτεί τους φυσικούς της πόρους στην ΑΟΖ της». Προφανώς η θέση της Γαλλίας σχετίζεται με τη συμφωνία μεταξύ της Κύπρου και της γαλλικής Total, για τη χορήγηση αδειών για έρευνες υδρογονανθράκων στα οικόπεδα 10 και 11 της κυπριακής ΑΟΖ που υπογράφτηκε στις 6/2/2013 στη Λευκωσία.

Η Ε.Ε στη Σύνοδο Κορυφής υποδεικνύει στην Άγκυρα ότι πρέπει να σεβαστεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου και της υπενθυμίζει την υποχρέωση της να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία, απειλώντας την παράλληλα ότι η Αθήνα και η Λευκωσία θα προχωρήσουν σε μπλοκάρισμα των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε. εάν συνεχίσει την «επιθετική πολιτική».

Ο Τούρκος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου διακηρύττει ότι η Άγκυρα δε θα σταματήσει τις έρευνες, ενώ στέλνει και τελεσίγραφο ότι, αν δε μοιραστεί το φυσικό αέριο της Κύπρου ανάμεσα σε Τουρκοκυπρίους και Ελληνοκυπρίους, τότε η διχοτόμηση του νησιού θα είναι οριστική. Η Τουρκία, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειές της να πείσει κάποια από τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες να διεξαγάγουν έρευνες για λογαριασμό της στις διαφιλονικούμενες περιοχές, δεν τα κατάφερε και αποφάσισε να κλιμακώσει μόνη της την αντιπαράθεση. Έτσι, έστειλε το πλοίο «Μπαρμπαρός» για να διεξαγάγει έρευνες στην περιοχή, προκειμένου να προκαλέσει έκρυθμη κατάσταση και να στήσει δική της πλατφόρμα. Αυτή ήταν μια προσπάθεια να αμφισβητήσει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο την κυριότητα των συγκεκριμένων «οικοπέδων». Στην ίδια κατεύθυνση εντάσσεται και η συμφωνία που υπέγραψε η κυβέρνηση της βόρειας Κύπρου με την τουρκική κυβέρνηση ορίζοντας τα δικά της «οικόπεδα». Ορισμένα από αυτά συμπίπτουν με τα οικόπεδα της ελληνοκυπριακής πλευράς. Παρ’ όλ’ αυτά ούτε και αυτή η κίνηση είχε κάποιο απτό αποτέλεσμα αφού η Τουρκία στριμώχνεται από πολλές μεριές: Συρία, Ισραήλ, Αίγυπτος.

Η εμπλοκή της εγχώριας δεξιάς στις ιμπεριαλιστικές διαμάχες προκειμένου να κερδίσει ένα κομμάτι από την πίττα στο πλευρό των ισχυρών ήταν αναμενόμενη. Πρέπει όμως να σημειωθεί η στάση του «κομμουνιστικού» ΑΚΕΛ που «ξέχασε» τις σφαγές των Παλαιστινίων αμάχων από το στρατό του Ισραήλ, που χαιρετίζει τις συναντήσεις με τη στρατιωτική/χουντική κυβέρνηση της Αιγύπτου και παίρνει ξεκάθαρη θέση επιλέγοντας το στρατόπεδο των ισχυρών σε βάρος των λαών της περιοχής. Με αυτήν την τακτική αφήνει και το κυπριακό ζήτημα στην τύχη του. Φαίνεται ότι οι φιλολαϊκές και προοδευτικές θέσεις του κόμματος αυτού είναι μόνο για εσωτερική κατανάλωση και διατήρηση του στις παρυφές της εξουσίας. Είναι σαφές ότι η ηγεσία του συμπορεύεται με την αστική τάξη και τον κάθε λογής εθνικιστή που ποντάρει στην καλλιέργεια εθνικού παροξυσμού. Μοναδικός κερδισμένος από μια τέτοια εξέλιξη θα είναι οι πολυεθνικές εταιρίες και το ντόπιο κεφάλαιο και σε καμιά περίπτωση οι εργαζόμενοι.

Δεν είναι όλα αέρας: θαλάσσιο εμπόριο και αλιεία

Στην πραγματικότητα τα κοιτάσματα για τα οποία γίνεται λόγος και φασαρία δεν είναι ακόμη επιβεβαιωμένο ούτε ότι υπάρχουν στο βαθμό που προβάλλονται ούτε ότι είναι εκμεταλλεύσιμα. Ακόμα περισσότερο, η πιθανότητα να τα εκμεταλλευτεί ο κυπριακός και οι γείτονες λαοί μέσα σε αυτό το πλαίσιο φαντάζει εξωπραγματική. Ακόμη και οι θέσεις εργασίας και η περίφημη ανάπτυξη που υποσχέθηκαν διάφοροι επιτήδειοι προεκλογικά στον κυπριακό λαό για την κατασκευή του τερματικού αποδείχτηκαν κούφια λόγια. Μια παράπλευρη συνέπεια αυτών των υποσχέσεων είναι ότι, εδώ και ένα χρόνο, παρακολουθούμε ιδιωτικά πανεπιστήμια να ανοίγουν τμήματα σπουδών με αντικείμενο την άντληση και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων κλπ. Ανήκουν σε γνωστούς επιχειρηματικούς κύκλους που εκμεταλλεύονται το σοβαρό πρόβλημα της ανεργίας και υπόσχονται πλουσιοπάροχα οφέλη στους φοιτητές και στις οικογένειες τους. Δεν είναι παρά μια ακόμη μορφή εξαπάτησης και άμεσης κερδοσκοπίας σε βάρος του λαού.

Εξάλλου, σε πρόσφατη ανακοίνωση της (5/11/2014) η Noble δήλωσε ότι τα καταγεγραμμένα αποτελέσματα ποσοτήτων φυσικού αερίου που προέκυψαν από τις δειγματοληπτικές γεωτρήσεις στο οικόπεδο 12 (θεωρείται το πιο προσοδοφόρο κοίτασμα) δεν είναι ενθαρρυντικά. Το αντίθετο, η εταιρία ισχυρίζεται ότι τα αποτελέσματα ήταν αποτρεπτικά για την κατασκευή τερματικού σταθμού υγροποίησης στην Κύπρο. Έτσι, αποδεικνύεται ότι οι βλέψεις των πολυεθνικών δεν αποσκοπούν στον ενεργειακό πλούτο της περιοχής αλλά όχι μόνο. Στόχος είναι και άλλοι κερδοφόροι τομείς όπως το θαλάσσιο εμπόριο και η αλιεία.

Σύμφωνα με στοιχεία του 2012, το 75%-80% του παγκόσμιου εμπορίου διεξάγεται στη θάλασσα, ενώ τα κέρδη από το θαλάσσιο εμπόριο έφτασαν τα 400 δις δολάρια. Τα στοιχεία του ίδιου χρόνου δείχνουν ότι το 30% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου διεξάγεται στην Ανατολική Μεσόγειο όπως και το 25% της θαλάσσιας μεταφοράς πετρελαίου. Περίπου 200.000 πλοία διακινούνται ετησίως στην Ανατολική Μεσόγειο. Το 2012, περίπου το 25%-30% του συνολικού εξωτερικού εμπορίου της Τουρκίας πραγματοποιήθηκε από τα λιμάνια της στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτά τα στοιχεία καταδεικνύουν πληρέστερα την αυξανόμενη σημασία της εν λόγω περιοχής στους ανταγωνισμούς για οικονομική και πολιτική επικράτηση.

Αναφορικά με την αλιεία, πρέπει να σημειωθεί πως επί δεκαετίες στην Ευρώπη διαδραματίζεται ένα ξέφρενο κυνήγι μέχρι το τελευταίο ψάρι από έναν τεράστιο και καταστροφικό στόλο σκαφών που μπορεί να ψαρέψει 2-3 φορές περισσότερα ψάρια από όσο αντέχουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα καταστρέφοντας παράλληλα το βυθό τους. Στην καρδιά αυτής της καταστροφής βρίσκεται ένα άδικο σύστημα που μέχρι σήμερα ευνοεί τα μεγάλα σκάφη εις βάρος των μικρών παράκτιων αλιέων χαμηλής έντασης. Ένα σύστημα που επιδοτεί την καταστροφή μικρών καϊκιών και απέτυχε επανειλημμένα να σταματήσει την παράνομη αλιεία και να προστατεύσει αποτελεσματικά τις θάλασσές μας. Ένας μικρός αριθμός «βαρόνων» της βιομηχανικής αλιείας, οι οποίοι εκπροσωπούν το 2% του αλιευτικού κλάδου, απολαμβάνουν ένα τεράστιο μερίδιο της ψαριάς και των κερδών, αλιεύοντας όσο το υπόλοιπο 98% των μικρών παράκτιων ψαράδων.

Ποιος ωφελείται;

Όλο το σκηνικό που στήθηκε (ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες, πολεμικοί ανταγωνισμοί, κερδοφορία του κεφαλαίου, ιδιωτικοποίηση της θάλασσας) δεν εξυπηρετεί σε τίποτα τους λαούς και τα λαϊκά στρώματα. Οι λαοί παρακολουθούν άπραγοι το παζάρι που εξελίσσεται δίπλα τους και τη διασπάθιση του πλούτου και της γης. Πρόκειται για πόρους που κάθε λογικός άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι θα έπρεπε να ανήκουν στο κόσμο της δουλειάς, στη συντριπτική πλειοψηφία δηλαδή των ανθρώπων που ζουν στην περιοχή. Τέλος, ακόμα και αν μετά από όλα αυτά θεωρούσαμε ότι τα κοιτάσματα της κυπριακής ΑΟΖ είναι πλούσια και ότι κάποια κέρδη από την εκμετάλλευση τους θα πήγαιναν στον κυπριακό λαό, αυτό θα γινόταν σε βάρος των υπόλοιπων λαών της περιοχής πυροδοτώντας ακόμα περισσότερο εθνικιστικές εντάσεις και ανταγωνισμούς.

Επαληθεύεται, λοιπόν, περίτρανα η ρήση ότι «τα σύνορα (χερσαία και θαλάσσια πλέον) χωρίζουν πλούσιους και φτωχούς». Ο φυσικός, ορυκτός, ενεργειακός ή διατροφικός πλούτος της μεσογείου πρέπει να ανήκει σε όλους τους λαούς που ζουν στην περιοχή. Η εργατική τάξη και οι καταπιεσμένοι δεν έχουμε να κερδίσουμε απολύτως τίποτα από την ενδοκαπιταλιστική σύγκρουση που εξελίσσεται στην περιοχή. Οι λαοί δεν έχουν αντίθετα συμφέροντα, επειδή τσακώνονται τα αφεντικά τους μεταξύ τους. Αν το συνειδητοποιήσουμε, θα γίνουμε το τελευταίο ανάχωμα αντίστασης και προστασίας της θάλασσας και των λαών που ζουν από αυτή. Ούτε σταγόνα αίμα για τα συμφέροντα τους λοιπόν.