Η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και η οικολογική καταστροφή στο Κουρδιστάν

από το ιστολόγιο “τοπικοποίηση”
Από την καμπάνια του TATORT Kurdistan στο: http://tatortkurdistan.blogsport.de/
Η σημασία του Κουρδιστάν για τις περιφερειακές δυνάμεις κατοχής, την Τουρκία, το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία συμπυκνώνεται σε δύο βασικά σημεία: σε ένα μη αμελητέο-πλούσιο στην ουσία- απόθεμα φυσικών πόρων του και στη γεωστρατηγική του θέση. Η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του Κουρδιστάν είναι επίσης προς το συμφέρον των δυτικών ιμπεριαλιστικών κρατών – ειδικά των Ηνωμένων Πολιτειών, της Αγγλίας και της Γερμανίας – που ιστορικά θεωρούνται και οι κύριες υπεύθυνες δυνάμεις για την αρχική διαίρεση σε τέσσερα τμήματα του Κουρδιστάν.
Το Κουρδιστάν βρίσκεται στην καρδιά της Μέσης Ανατολής, στη συνάντηση των τριών ιστορικά σημαντικών λαών, των Τούρκων, Περσών και Αράβων. Η γη περιλαμβάνει περισσότερα από 550.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και εκτείνεται κατά μήκος των υψηλών βουνών Zagros και της ανατολικής οροσειράς του Ταύρου, που συνδέει την Ανατολία, τη Μεσοποταμία, το Ιράν και τον Καύκασο. Αν υπήρχε μια κουρδική ανεξαρτησία, η σημερινή Τουρκία δεν θα είχε καμμία σύνδεση και όρια με τις άλλες τρεις χώρες, πράγμα που θα αποδυνάμωνε αισθητά την γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας. Από κλιματική άποψη όλα τα τμήματα του Κουρδιστάν είναι ημι-άνυδρες περιοχές όπου όμως οι βροχοπτώσεις είναι αρκετές για να κάνουν τη γεωργία πιο παραγωγική. Επιπλέον, η περιοχή διαθέτει μια σχετικά πλούσια χλωρίδα και πανίδα πράγμα που φαίνεται από τη πυκνότητα των δασών που καλύπτουν το 20-25% του εδάφους, γεγονός που υποδηλώνει πλούσιους φυσικούς πόρους. Αυτές οι γεωγραφικές, κλιματολογικές και φυσικές συνθήκες στο σύνολό τους είναι και η αιτία για την προηγούμενη και τη συνεχιζόμενη σήμερα κατοχή της χώρας. Αλλά και η μόνιμη καταστολή των Κούρδων-δισών είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της γεωστρατηγικής θέσης και των πλούσιων φυσικών πόρων της περιοχής. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα αυξάνεται συνεχώς η καταστολή και οδήγησε σε σφαγές αμάχων, σε εκτοπίσεις, στην αφομοίωση και στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Χωρίς αυτή την ανάγνωση της πραγματικότητας δε μπορεί να εξηγηθεί ο σημερινός πολιτικός και οικονομικός ρόλος της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Πιο συγκεκριμένα, η χώρα του Κουρδιστάν είναι οικονομικά ενδιαφέρουσα για τους περιφερειακούς κατακτητές, λόγω κυρίως των μεγάλων αποθεμάτων πετρελαίου, φυσικού αερίου και των υδάτινων πόρων της. Εκτός από αυτούς τους τρεις παράγοντες, πρέπει να προστεθούν και τα αποθέματα μετάλλων, άνθρακα, χαλκού, χρυσού, ασβέστη, ξυλείας και γεωργικών προϊόντων σαν αντικείμενα εκμετάλλευσης.
Τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου βρίσκονται στο κατεχόμενο από το Ιράκ κυρίως μέρος του Κουρδιστάν (Νότιο Κουρδιστάν). Τα κοιτάσματα πετρελαίου στο Κιρκούκ αποτελούν περίπου το 40% των συνολικών αποθεμάτων πετρελαίου στο έδαφος του Ιράκ. Ο πετρελαϊκός πλούτος αυτής της πόλης και η πολιτιστική της ανομοιογένεια είναι οι κύριοι λόγοι για τους οποίους το Κιρκούκ είναι η πόλη με την πιο τεταμένη πολιτική κατάσταση στο Ιράκ. Η Συρία και η Τουρκία δεν έχουν κανένα δικό τους μεγάλο απόθεμα πετρελαίου και εξασφαλίζουν σχεδόν όλο τους το πετρέλαιο από τις περιοχές του Κουρδιστάν. Τα κοιτάσματα πετρελαίου του Κουρδιστάν που κατέχει το Ιράν είναι ασήμαντα χαμηλότερα. Τόσο στο ιρακινό Κουρδιστάν, όσο και στην ιρανική πλευρά του, υπάρχουν ορισμένα σημαντικά κοιτάσματα φυσικού αερίου. Η εκμετάλλευση των νέων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Chemchemal (ιρακινό Κουρδιστάν), βρίσκεται στη φάση του σχεδιασμού και θα τροφοδοτούν τον σχεδιαζόμενο αγωγό Nabucco. Εάν επιτευχθεί η σύνδεση με τον αγωγό, τότε θα διασφαλισθεί η πληρότητα παροχής του. Αυτή η προοπτική είναι ένα καλό παράδειγμα σχετικά με τη σημασία του Κουρδιστάν για τους σχεδιαζόμενους αγωγούς από την Εγγύς και Μέση Ανατολή, τον Καύκασο και την περιοχή της Κασπίας προς την Ευρώπη. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των διαφόρων δυνάμεων που επεμβαίνουν (Τουρκία, Ρωσία, Ιράν, Τουρκμενιστάν, Αζερμπαϊτζάν, ΗΠΑ, κλπ) θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για την πολιτική κατάσταση μέσα και γύρω από το Κουρδιστάν. Τα βήματα προς μια δημοκρατική προοπτική για την Εγγύς και τη Μέση Ανατολή θα μπορούσαν να τεθούν σε σοβαρό κίνδυνο.
Μια άλλη σημαντική πτυχή είναι η πολιτική για τους υδάτινους πόρους στην περιοχή. Στο Κουρδιστάν, ιδιαίτερα στον ανατολικό Ταύρο και τα όρη Ζάγκρος πηγάζουν πολυάριθμα μεγάλα ποτάμια, λόγω της υψηλής βροχόπτωσης στην περιοχή (μέχρι 1500 mm ανά έτος), που μεταφέρουν ένα μεγάλο μέρος των υδατικών πόρων στη Μέση Ανατολή. Ο Τίγρης και ο Ευφράτης κάνουν το τουρκικό τμήμα του Κουρδιστάν στον τομέα της πολιτικής των υδάτων να είναι πάρα πολύ σημαντικό για το τουρκικό κράτος. Με πολλά προγραμματισμένα αλλά και ολοκληρωμένα ήδη φράγματα στα ποτάμια που ρέουν προς το νότο, η Τουρκία μπορεί να μετατρέψει τον πόρο του νερού σε ένα επικίνδυνο όπλο ενάντια στην γειτονική Συρία και το Ιράκ, ελέγχοντας τη ροή τους. Ακόμη και το Ιράν, μέσω κάποιων φραγμάτων στη δική του επικράτεια, μπορεί να χρησιμοποιήσει το νερό σαν μέσο πίεσης για επιρροή στο Ιράκ. Για τους στόχους μιας περιφερειακής δύναμης, το νερό μπορεί να είναι ένα κρίσιμο πολιτικό ζήτημα. Η κατασκευή των φραγμάτων στο Κουρδιστάν (ακόμα και σε μη-κουρδικές περιοχές) συνοδεύεται από μια πολιτική απέλασης, πράγμα που σημαίνει ότι ανοίγει ο δρόμος στη φτώχεια για χιλιάδες κατοίκους των περιοχών. Μέχρι σήμερα, 170.000 Κούρδοι έχουν εξοστρακισθεί από τα χωριά και τις πόλεις τους και διπλάσιος αριθμός τους έχουν απειληθεί με έξοδο από τον τόπο τους. Σε πολλά ποτάμια έχουν προγραμματιστεί περαιτέρω κατασκευές φραγμάτων, με επακόλουθο τη σημαντική καταστροφή των παραποτάμιων οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας στις περιοχές του Κουρδιστάν.
Επιπλέον αυτό οδηγεί επίσης σε δραστικές κλιματικές αλλαγές στις πληγείσες περιοχές, με απρόβλεπτες συνέπειες για τον πληθυσμό, τη γεωργία και την οικολογική ισορροπία. Με τον πλημμυρισμό μεγάλων εκτάσεων στις κοιλάδες, λόγω των φραγμάτων, απειλούνται με καταστροφή ιστορικά στοιχεία από παλαιότερους πολιτισμούς στην περιοχή. Ένα τρομακτικό παράδειγμα εδώ είναι η 12.000 χρόνων αρχαία πόλη της Hasankeyf (στα Κουρδικά Heskîf), με τα πολύ σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία της. Επίσης στο ιρανικό Κουρδιστάν αντίστοιχες κοιλάδες ποταμών εκτίθενται σε αυτές τις απειλές.
Ως αποτέλεσμα της ολοένα και πιο εντατικής χρήσης των υπογείων υδάτων, η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα έχει πέσει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, οι βιομηχανικές επιχειρήσεις και οι μεγαλοαγρότες των ξηρών περιοχών πάντα προχωρούν όλο και σε βαθύτερες γεωτρήσεις για να εξασφαλίζουν νερό, χωρίς να δεσμεύονται από προδιαγραφές.
Επιπρόσθετα, έχουμε έναν προσανατολισμό του τουρκικού κράτους και της ΕΕ σε εντατική, εξαγωγική και αρδευόμενη γεωργία. Αυτό συνεπάγεται την καταστροφή της βιοποικιλότητας και των συνθηκών βιοπορισμού των μικρών αγροτών που είναι συνδεδεμένοι με αυτή την βιοποικιλότητα.
Εκτός από τους φυσικούς πόρους, το ανθρώπινο δυναμικό των κουρδικών περιοχών αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την Τουρκία, τη Συρία και το Ιράν. Η εργατική τάξη απαρτίζεται πάνω από το 50% από Κούρδους-σες. Ειδικά η οικονομία της Τουρκίας αποκομίζει ένα μεγάλο όφελος από τους φτωχότερους Κούρδους εργαζόμενους, οι οποίοι συνήθως εντάσσονται στον τομέα των χαμηλών μισθών.
Πέρα από το οικονομικό κέρδος, υπάρχουν και περαιτέρω στόχοι από την οικολογική καταστροφή του Κουρδιστάν. Εδώ και 20 χρόνια, ο τουρκικός στρατός καίει συστηματικά τα δάση στο Κουρδιστάν, προκειμένου να μπορεί να καταπολεμήσει αποτελεσματικά το PKK (Κουρδικό Εργατικό Κόμμα). Εκτός από τον κουρδικό πληθυσμό κανένας άλλος δε διαμαρτύρεται κατά της πρακτικής αυτής. Στα ιρακινοκουρδικά σύνορα στα νοτιοανατολικά της χώρας, το τουρκικό κράτος έχτισε 11 φράγματα, για να περιορίσει την κινητικότητα των ανταρτών του ΡΚΚ. Τα φράγματα αυτά για την «ασφάλεια» δεν έχουν σε καμιά περίπτωση οικονομικό όφελος. Στην πρακτική αυτή μπορεί να αναγνωρισθεί ότι η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται για μια ειρηνική λύση στην ένοπλη σύγκρουση στο Κουρδιστάν.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν ανακαλυφθεί επίσης κοιτάσματα χρυσού στο τουρκικό τμήμα του Κουρδιστάν, η εκμετάλλευση των οποίων μπορεί να φέρει σημαντικά προβλήματα για την οικολογία και τους μόνιμους κατοίκους των αντίστοιχων περιοχών(βλέπε Σκουριές στην Ελλάδα). Από την εξόρυξη εκτίθενται το έδαφος και τα υπόγεια νερά σε χημικές ουσίες όπως το κυανιούχο κάλιο με αποτέλεσμα την υποβάθμισή τους, ενώ ο τοπικός πληθυσμός δε θα επωφεληθεί καθόλου από την εξόρυξη. Στην επαρχία της Marash (Κουρδικά: Meresh) χτίστηκαν δύο τεράστια εργοστάσια ασβεστίου (ένα από τα μεγαλύτερα συγκροτήματα του κόσμου). Οι εταιρείες ρυπαίνουν τη φύση, το έδαφος και τους υδάτινους πόρους μιας ολόκληρης περιοχής.
Σε όλα τα προαναφερόμενα έργα για την εκμετάλλευση των ορυκτών και φυσικών πόρων την πρωτοβουλία την έχουν οι κεντρικές κυβερνήσεις και των τεσσάρων χωρών και υλοποιούνται από κοινοπραξίες των τουρκικών και διεθνών εταιρειών χωρίς εκπροσώπηση των τοπικών αρχών και του πληθυσμού. Διεθνείς εταιρείες είναι πρόθυμες να δαπανήσουν δισεκατομμύρια ευρώ για έργα υποδομών και ενέργειας μέσα και γύρω από το Κουρδιστάν. Μόνο ο συνεχιζόμενος πόλεμος στο Κουρδιστάν μεταξύ των αγωνιστών της ελευθερίας του PKK και των κατακτητών περιοριορίζουν τις οικονομικές επενδύσεις σε πολλά τμήματα του Κουρδιστάν. Τον τελευταίο καιρό, όλο και περισσότεροι άνθρωποι μιλούν και σηκώνουν το ανάστημά τους ενάντια στην περιβαλλοντική και κοινωνική καταστροφή στην περιοχή.
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια δημοκρατική και κοινωνικά αποδεκτή μορφή της διαχείρισης των φυσικών πόρων. Άκαμπτες κερδοσκοπικές εταιρείες και διεφθαρμένες κυβερνήσεις συμπεριφέρονται με αδυσώπητο τρόπο προς το περιβάλλον, χωρίς να παίρνουν υπόψη τις καταστροφικές συνέπειες. Χρειαζόμαστε μικρότερα έργα, όχι από τις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, αλλά από φορείς όπως οι τοπικές κοινότητες και οι μη κερδοσκοπικοί κοινωφελείς συνεταιρισμοί. Αυτά τα αιτήματα περιλαμβάνουν επίσης το τέλος του καθεστώτος κατοχής στο Κουρδιστάν και την ενίσχυση των αυτόνομων και δημοκρατικών δομών, τα οποία εκφράζονται με το αίτημα του πληθυσμού του Κουρδιστάν για μια “δημοκρατική αυτονομία”.