Το ισπανικό κόμμα Ποδέμος γεννήθηκε εν μέσω οικονομικής κρίσης. Ξεκίνησε εξ αρχής όχι ως κόμμα διαμαρτυρίας, αλλά με στόχο την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας – έναν στόχο που δεν ήταν απλώς ρητορικός. Παρακάτω θα δούμε το θεωρητικό του υπόβαθρο και στοιχεία της επικοινωνιακής και οργανωτικής του τακτικής.
Θεωρία
Το Ποδέμος δεν εμπνέεται απλώς, αλλά εφαρμόζει μια συγκεκριμένη θεωρία – όχι περί πολιτικής, αλλά περί πολιτικής επικοινωνίας. Πρόκειται για την ανάλυση του λαϊκισμού από τον πρόσφατα εκλιπόντα Αργεντινό Ερνέστο Λακλάου και τη Βελγίδα Σαντάλ Μουφ. Αμφότεροι πανεπιστημιακοί (1), όπως εξάλλου και ο ιδρυτής του Ποδέμος.
Οι μαρξιστές Λακλάου και Μουφ (2) παίρνουν από τον Γκράμσι (3) την ιδέα της ηγεμονίας. Έχοντας ζήσει την άνοδο των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων στην Ευρώπη, αλλά και των αριστερών λαϊκιστών στη Λατινική Αμερική, αναρωτήθηκαν –δικαίως– γιατί να μη γίνει το ίδιο με τα αριστερά κόμματα στην Ευρώπη. Θέλησαν λοιπόν να επανεισαγάγουν το πάθος στην πολιτική και όχι απλώς το συναίσθημα, διότι – πολύ σωστά– είδαν ότι «το πάθος είναι κάτι διαφορετικό από τη συγκίνηση· η συγκίνηση είναι από την πλευρά του ατόμου, ενώ το πάθος έχει να κάνει με τη διαμόρφωση συλλογικών ταυτοτήτων». Τούτο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάποιος αντίπαλος. Αντίθετα, στον απόηχο του Καρλ Σμιτ, ο προσδιορισμός του εχθρού είναι απαραίτητος.
Έτσι λοιπόν νομιμοποιούν τον λαϊκισμό. Έναν λαϊκισμό που δεν αποκλείει –όπως ο ακροδεξιάς προέλευσης– αλλά ενώνει. Τι ενώνει; Όχι πλέον εργατική τάξη, αλλά δυσαρεστημένους: φεμινίστριες, γκέι, οικολόγους, άνεργους… Ο Λακλάου το θεμελιώνει ως εξής:
Μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα, το επίκεντρο των κινητοποιήσεων εναντίον του συστήματος εντοπιζόταν σε οργανώσεις της εργατικής τάξης. Στη συνέχεια, όμως, αυτός ο «κόσμος» άρχισε να αποσυντίθεται εξαιτίας της τάσης προς «τριτογενοποίηση» της ευρωπαϊκής οικονομίας (καθώς ο πλούτος παράγεται πλέον κυρίως από τον τομέα των υπηρεσιών). Οι […] κοινωνικές συμμαχίες των μη προνομιούχων έλαβαν νέα μορφή, πολύ πιο ρευστή, αφού το ιδεολογικό της περιεχόμενο κινείται ενίοτε προς τα αριστερά και άλλοτε προς τα δεξιά (4).
Ίσως κάποιος αναρωτηθεί, καλά τα περί επικοινωνίας, ποια είναι όμως η πολιτική ανάλυση και ποιο το πολιτικό πρόταγμα πίσω από αυτά; Η. Σ. Μουφ είναι σχετικά σαφής: «Εκπροσωπώ ένα είδος ριζοσπαστικού ρεφορμισμού, αν θέλετε». Πιο κυνικά, θα υπενθυμίζαμε ότι στόχος των πολιτικών κομμάτων δεν είναι η εφαρμογή το προγράμματός τους, αλλά η κατάκτηση της εξουσίας.
Επικοινωνία
Κύριο στοιχείο της φυσιογνωμίας του Ποδέμος είναι ο αναγνωρίσιμος και επικοινωνιακός ηγέτης: Ο Πάβλο Ιγλέσιας, γιος αριστερών, πρώην μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας, μεγάλωσε και ζει σε μια φτωχογειτονιά της Μαδρίτης. Έχει τελειοποιήσει την επικοινωνιακή του τεχνική: Έχει κάνει θέατρο κι έχει παρακολουθήσει μαθήματα για παρουσιαστές στην ακαδημία της κρατικής τηλεόρασης (5).
Η σταδιοδρομία του στα μέσα ενημέρωσης ξεκινά το 2010. Ως λέκτορας του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης οργανώνει έναν κύκλο συζητήσεων όπου κάθε ομιλητής έχει τον λόγο για 99 δευτερόλεπτα. Ζητά δε από το τοπικό κανάλι Tele-K να μαγνητοσκοπήσει τις συζητήσεις. Το κανάλι αρχίζει να αυξάνει τη θεαματικότητά του προβάλλοντας τον Ιγλέσιας, ο οποίος σύντομα αποκτά εκπομπή στον διαδικτυακό ενημερωτικό ιστότοπο Público. Κάθε επεισόδιο ξεκινά με μονόλογο του Ιγλέσιας ή συναδέλφων του από το πανεπιστήμιο και συνεχίζεται με συζήτηση και μουσική ραπ. Τον Ιανουάριο του 2013 –έχουν μεσολαβήσει οι συγκεντρώσεις των Αγανακτισμένων στην Ισπανία– ο ισπανόφωνος τηλεοπτικός σταθμός HispanTV ζητά από τον Ιγλέσιας να παρουσιάσει ένα σόου. Το σόου ξεκινά κάθε φορά με τον παρουσιαστή του να καβαλάει μια μοτοσικλέτα Χάρλεϊ, να βάζει το κράνος του, να δένει στον ώμο του ένα τόξο και να μαρσάρει, αφού μας κοιτάξει στα μάτια6.
Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο του Ποδέμος είναι η ρητορική του. Δεν επιμένει στον αυτοχαρακτηρισμό του ως αριστερού κόμματος. Τι εννοώ: προ μηνών είχα παρευρεθεί σε μία ενημερωτική συζήτηση όπου συμμετείχαν εκπρόσωποί του Ποδέμος και ομοϊδεατών του από άλλες χώρες. Κάποια στιγμή τέθηκε το θέμα της αυτοπροσδιορισμού στην κλίμακα αριστεράς-δεξιάς. Οι εκπρόσωποι άλλων ευρωπαϊκών κομμάτων επέμεναν ότι όχι μόνο είναι αριστεροί, αλλά και ότι πρέπει να πείσουν τους ψηφοφόρους για την αριστερή καθαρότητά τους, εν ολίγοις να τους εκπαιδεύσουν ώστε να αποφεύγουν τις απομιμήσεις. Ο εκπρόσωπος του Ποδέμος, αντίθετα, έδειχνε να αδιαφορεί για τις θεωρητικές συζητήσεις, λέγοντας ότι πρέπει να μιλάμε για θέματα που απασχολούν τον κόσμο στην καθημερινή του ζωή.
Ο προσδιορισμός του εχθρού, τέλος, είναι εκ των ων ουκ άνευ της επικοινωνιακής πολιτικής τους. Όπως είπε πρόσφατα ο Ιγλέσιας: «Αυτό που ξεχωρίζει τον γραφειοκράτη από τον επαναστάτη σε μία εποχή κρίσης είναι ότι ο επαναστάτης είναι ικανός να κοιτάξει τον κόσμο κατάματα και να του πει: «Αυτός είναι οι εχθροί σας, αυτοί είναι ο εχθροί του λαού».» Και οι εχθροί που έχει επιλέξει το Ποδέμος είναι η «κάστα» των διεφθαρμένων πολιτικών και επιχειρηματιών στο εσωτερικό και η Μέρκελ στο εξωτερικό.
Οργάνωση
Για καιρό η ομάδα περί τον Ιγλέσιας προσπαθούσε να πείσει, μάταια, το αριστερό ισπανικό κόμμα (7) να διευρυνθεί ώστε να οικοδομήσει ένα ευρύτερο αριστερό κίνημα. Τελικά η ομάδα του Ιγλέσιας στράφηκε τον Αύγουστο του 2013 σε ένα μικροσκοπικό αριστερίστικο κόμμα, την «Αντικαπιταλιστική Συμμαχία».
Η συμμαχία μεταξύ τους, μεταξύ δηλαδή μιας χαρισματικής και αναγνωρίσιμης προσωπικότητας με ένα πανισπανικό οργανωτικό δίκτυο, επισφραγίστηκε τον Ιανουάριο του 2014: Σε ένα μικρό θέατρο της «εναλλακτικής» γειτονιάς Λαβαπιές της Μαδρίτης αναγγέλθηκε επίσημα η δημιουργία του Ποδέμος. Το όνομα είναι εμπνευσμένο από το «Ναι, μπορούμε», του Ομπάμα.
Τα στελέχη του είχαν θέσει ως στόχο, πριν κατέβουν στις επερχόμενες ευρωεκλογές, να συγκεντρώσουν 50.000 υπογραφές στήριξης. Ο στόχος επετεύχθη σε λιγότερο από 24 ώρες.
Το κόμμα άρχισε να οργανώνεται σε εκατοντάδες «κύκλους» στην Ισπανία και το εξωτερικό.
Λίγους μήνες μετά, στις παραμονές των ευρωεκλογών, τα στελέχη του κόμματος ανακάλυψαν ότι μόνο το 8% των Ισπανών έχει ακούσει για Ποδέμος, ενώ τον Ιγλέσιας τον γνωρίζει το ήμισυ των ψηφοφόρων. Έτσι άλλαξαν την τελευταία στιγμή το λογότυπο του κόμματος και προσέθεσαν στα ψηφοδέλτια το πρόσωπο του ηγέτη τους. Το εκλογικό αποτέλεσμα (8%) ήταν απροσδόκητο για ένα κόμμα χωρίς χρηματοδότηση και με χαλαρή οργανωτική δομή.
Χαρακτηριστικό του τρόπου λειτουργίας
είναι η κατάρτιση του προγράμματος (8) του κόμματος ενόψει των ευρωεκλογών του 2014: Με βάση ένα αρχικό σχέδιο που παρουσίασε το κόμμα, διεξήχθη διαδικτυακή συζήτηση. Στη συνέχεια υποβλήθησαν τροπολογίες από κάθε κύκλο του Ποδέμος. Το τελικό κείμενο διαμορφώθηκε κατόπιν διαδικτυακής ψηφοφορίας.
Το κόμμα χρησιμοποιεί κατά κόρον τα πλέον σύγχρονα ηλεκτρονικά εργαλεία για την επικοινωνία και την ψηφοφορία μεταξύ των μελών του.
Τον Φεβρουάριο του 2015, το Ποδέμος είχε φτάσει τα 350.000 μέλη. Μολονότι πρώτο κόμμα στις δημοσκοπήσεις (τάση μη αναντίστρεπτη), και παρά την ιλιγγιώδη του άνοδο, απέχει ακόμα πολύ από ένα ποσοστό που θα του εξασφάλιζε την απόλυτη πλειοψηφία στις εκλογές για το ισπανικό κοινοβούλιο.
Σημειώσεις
1. Οι ομοιότητες με τον Σύριζα είναι πολλές και τόσο εμφανείς, ώστε χάριν συντομίας αποφεύγουμε να τις επισημάνουμε.
2. Οι παραπομπές εδώ είναι από συνέντευξη της Σ. Μουφ το 2013, βλ. http://www.shabka.org//?s=Mouffe
3. Ιταλός αριστερός. Έγινε γνωστός στην ελληνική Βουλή από την έριδα των βουλευτών Α. Γεωργιάδη και Ε. Τσακαλώτου περί της ερμηνείας του, τον Δεκέμβριο του 2014. Το σκετς για την ερμηνεία του Γκράμσι επαναλήφθηκε με ανάλογη επιτυχία από τους βουλευτές Ε. Βενιζέλο και Ν. Νικολόπουλο τον Μάρτιο του 2015.
4. «Ο αναγκαίος λαϊκισμός». Συνέντευξη στον Ν. Χρυσολωρά (2008)
5. Τα περισσότερα στοιχεία για το Ποδέμος εδώ αντλούνται από το εκτενές ρεπορτάζ του Giles Tremlett «The Podemos revolution: how a small group of radical academics changed European politics», εφημερίδα The Guardian, 31.3.2015
6. Παρά τα επικοινωνιακά αυτά παραφερνάλια, η εικόνα που βγάζει ο Ιγλέσιας είναι αρκετά σοβαρή, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από τα σχετικά βίντεο που υπάρχουν ακόμα στο youtube.
7. «Ενωμένη Αριστερά», συμμαχία με κυριότερη δύναμη το ισπανικό ΚΚ. Τα ποσοστά του είναι ανάλογα με τα ποσοστά του πάλαι «Συνασπισμού».
8. http://goo.gl/QL1jx1
Πρόσφατα σχόλια