Για την Ελλάδα, την Κίνα, το ευρώ και την μοίρα της Ευρώπης

8 Ιουλίου 2015, www.atimes.com.

Του Φρανσίσκο Σίσκι
Ρώμη – Καθώς τα χρηματιστήρια κλυδωνίζονται παγκοσμίως, οι αυθεντίες προσπαθούν να καταλογίσουν τις ευθύνες. Κάποιοι υποδεικνύουν τον τεράστιο αντίκτυπο του ελληνικού δημοψηφίσματος, που απέρριψε μια συμφωνία πάνω στο χρέος που πρόσφερε η Ε.Ε. Άλλοι αναφέρονται στο πρόβλημα της κατάρρευσης του χρηματιστηρίου της Κίνας, το οποίο έχασε περί το 1/3 της αξίας του μέσα σε μερικές εβδομάδες. Το γεγονός ότι ο Βασικός Δείκτης του χρηματιστηρίου της Σαγκάης (Σέντζεν) κατέγραψε απώλειες δεκαπλάσιες από το συνολικό χρέος της Ελλάδας, δείχνει ότι η παρούσα χρηματιστηριακή κατάρρευση της Κίνας συνιστά πολύ μεγαλύτερη απειλή από την αποσύνθεση της Ευρώπης.
Σπεύδω να διαφωνήσω. Πίσω από τα σκαμπανεβάσματα του κινέζικου χρηματιστηρίου βρίσκεται μια συμπαγής εθνική οικονομία κι ένα συμπαγές κράτος, πλούσιο σε αποθέματα συναλλάγματος, εξοπλισμένο με διάφορα θεσμικά εργαλεία για να παρέμβει.
Πίσω από την ελληνική τραγωδία, από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια ετερόκλητη συσσωμάτωση κρατών που συστήνουν μια μόνο κατ’ όνομα Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέρες μετά το ελληνικό δημοψήφισμα, είναι εντελώς άγνωστο το εάν θα υπάρξει ένας συμβιβασμός μεταξύ της Αθήνας και των Βρυξελλών, και με ποιους όρους. Και παρ όλο που το συνολικό ύψος των απωλειών της Ελλάδας εμφανίζονται να είναι πολύ μικρότερες από τις αντίστοιχες της Κίνας, μια ελληνική έξοδος από την Ευρωζώνη θα μπορούσε να προκαλέσει το τέλος του ευρώ ως νομίσματος και ως αυτό που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Η έκλειψή του θα πυροδοτούσε επίσης την αναδιάρθρωση της παγκόσμιας οικονομικής τάξης πραγμάτων, όπου το ευρώ παίζει κεντρικό ρόλο.
Τίποτα αντίστοιχο αυτής της κλίμακας δεν συμβαίνει σήμερα στο εσωτερικό της Κίνας –παρ όλο που η παρούσα κρίση καταδεικνύει την ανάγκη ενός βαθύτατου μετασχηματισμού του κινεζικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, το οποίο παραμένει κατακυριαρχούμενο από κρατικές εταιρείες και φαύλες συναλλακτικές πρακτικές.
Στην Ευρώπη η κρίση είναι πολύ πιο πολύπλοκη, και ξεφεύγει πολύ από τα όρια της απλής οικονομικής διαχείρισης. Οι καθημερινοί άνθρωποι, που ψήφισαν «ΟΧΙ» στην πρόταση της Ευρώπης, δεν κατανόησαν τη φύση της συμφωνίας. Δεν αντιλαμβάνονταν το σχέδιο της Ευρώπης ως τη μεγάλη ιδέα που κρύβεται πίσω από το ευρώ. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, κανένας Ευρωπαίος πολιτικός δεν προτίθεται να μιλήσει στο όνομα αυτού του ευρωπαϊκού ιδανικού. Και στο κενό της απουσίας εμπιστοσύνης μεταξύ των χωρών και των λαών τους, η διαδικασία εύρεσης λύσεων στην ελληνική κρίση διολισθαίνει σε φαύλο κύκλο. Ο οποίος λειτουργεί κάπως έτσι: Οι Βρυξέλλες προσπαθούν να ενισχύσουν τις πιέσεις τους στην Αθήνα, και η Αθήνα αντιδρά, προκαλώντας μια εξέγερση των άλλων «κακών» εθνών της Νότιας Ευρώπης, τα οποία βλέπουν ήδη τους εαυτούς τους να υποφέρουν υπό τον «Γερμανικό Ζυγό». Το γεγονός αυτό οδηγεί σε περαιτέρω απώλεια της εμπιστοσύνης και σε κάκιστες συμφωνίες. Αυτό συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη.
Υπάρχει πολύ λίγος χώρος ευελιξίας για μια συμφωνία στην Ευρώπη αυτήν τη στιγμή, ειδικότερα σε σχέση με την Ελλάδα. Οι πιο αδίστακτοι αντίπαλοι της Ε.Ε. δεν επιθυμούν το ευρώ ή το θέλουν υπό πολύ εγωϊστικούς, ειδικούς όρους.
Μια νότα αισιοδοξίας μπορεί ίσως να βρεθεί στις περίεργες ιστορίες δυο λιμανιών –και τα δύο ελληνικής προελεύσεως. Το ένα είναι υπό την κυριαρχία της Ρώμης, και το άλλο υπό εκείνην την Αθήνας.
Τα λιμάνια είναι του Τάραντα και του Πειραιά. Και τα δύο ξεχωρίζουν από τη διαφορετική έκβαση που είχαν οι διαπραγματεύσεις με τον επενδυτή τους, τον γίγαντα διαχείρισης εμπορευμάτων, Hutchinson Whampoa (Χονγκ Κόνγκ). Μετά από την αποτυχία προσπαθειών δεκαετίας να μεταμορφωθεί ο Τάραντας σε κόμβο μεταφορών από τη Μεσόγειο και τη Νότια Ευρώπη, η Hutchinson αποφάσισε να μεταφερθεί από την Ιταλία (που θεωρητικά βαδίζει στον δρόμο της ανάκαμψης) στην Ελλάδα (που θεωρητικά βαδίζει στον δρόμο της χρεοκοπίας).
Τίποτα από αυτά δεν διατρανώνει την ελληνική τύχη μπροστά στην ιταλική αποτυχία –ή το αντίθετο. Αλλά δείχνει την διαφορετική στάση που τηρούν οι δύο χώρες για το μέλλον τους.
Η Ελλάδα έχει κατανοήσει πλήρως ότι θα πρέπει να συνεργαστεί με την Ασία, τον σημερινό οικονομικό κινητήρα του πλανήτη. Αναγνώρισε επίσης ότι τέτοια συνεργασία θα συντελεστεί με ελάχιστο κόστος, ειδικότερα αν το συγκρίνουμε με εκείνα που θα απαιτούσε η ευρωπαϊκή πλευρά.
Η Ιταλία, από την άλλη πλευρά, για λόγους που παραμένουν ακατανόητοι για πολλούς, απέρριψε τη συνεργασία με την Ασία. Είτε πρόκειται για δείγμα αδιαφορίας, είτε για μια κοντόθωρη στρατηγική, το αποτέλεσμα για την Ιταλία θα είναι επώδυνο μακροπρόθεσμα.
Η ιστορία του Πειραιά αποτελεί επίσης ένδειξη ότι οι Έλληνες πολιτικοί, παρά τον κραυγαλέο ριζοσπαστισμό τους, ίσως και να είναι πιο πραγματιστές και στρατηγικοί από όσο εμφανίζονται. Οι Έλληνες –ψηφίζοντας είτε «ναι», είτε «όχι»– επιθυμούν να παραμείνουν στην Ευρώπη. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με μια φημολογούμενη κρυφή κίνηση από την κυβέρνηση Μπερλουσκόνι, να ξεγλιστρήσει έξω από την ευρωζώνη και να υιοθετήσει τη λίρα, δίχως να προειδοποιήσει τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε.
Οι ηγέτες της Ελλάδας επιθυμούν μια νέα ευρωπαϊκή συμφωνία, που θα ξεκινάει από μια βαθιά αναδιάρθρωση του χρέους τους. Αλλά αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό ζήτημα. Είναι ζήτημα που πρέπει να το αποφασίσει όλη η Ευρώπη. Όλα τα μέρη θα πρέπει να αποφασίσουν κατ’ αρχάς προς ποια κατεύθυνση επιθυμούν να εξελιχθεί η ευρωπαϊκή οικονομία. Ποιος θα το κρίνει, ο Αλέξης Τσίπρας ή οι Βρυξέλλες; Στα έξι χρόνια που μεσολάβησαν από την αμερικάνικη οικονομική κρίση του 2008, στο πλαίσιο των παρόντων προβλημάτων που αντιμετωπίζει το ευρώ, η Ιρλανδία ανέκαμψε, η Ισπανία φαίνεται να βρίσκεται καθ’ οδόν, η Ιταλία επιδεικνύει θετικά σημάδια. Αλλά παρ’ όλα αυτά τα θετικά παραδείγματα, η Ελλάδα έχει καταστρέψει το 25% του εθνικού της πλούτου.
Άλλα ζητήματα περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την εικόνα. Οι νέες γενιές της Ευρώπης δεν καταλαβαίνουν τις εντολές που εκπορεύονται από τις Βρυξέλλες. Υπάρχει ένα ζήτημα ευρωπαϊκής εμπιστοσύνης. Υπάρχει επίσης μια έλλειψη δημοκρατίας, από τη στιγμή που οι τεχνοκράτες λαμβάνουν τις περισσότερες αποφάσεις και τις επιβάλλουν στους πολιτικούς ηγέτες. Υπάρχει επίσης η ανάδυση του λαϊκισμού των δημαγωγών. Αυτό συμβαίνει επειδή τα οικονομικά ζητήματα είναι ακατανόητα για τους περισσότερους ψηφοφόρους, που συνήθως επιζητούν ξεκάθαρες απαντήσεις.
Ωστόσο, η μεγαλύτερη ευθύνη γι΄ αυτήν τη δυσάρεστη κατάσταση, όπου η μισή Ευρώπη κατηγορεί την ελληνική κυβέρνηση, στην πραγματικότητα οφείλεται στην ανεπάρκεια των ευρωπαϊκών ιδεωδών και της πολιτικής ενότητας της Ευρώπης. Οι Βρυξέλλες απαιτούν μόνο από τα κράτη της Ε.Ε. λογιστικά και οικονομικά αποτελέσματα, και δεν ενδιαφέρονται για το πώς αυτοί οι στόχοι επιτυγχάνονται στην κάθε χώρα. Αυτή είναι η μεγαλύτερη αδυναμία της Ευρώπης: Δεν μπορείς να ενωθείς μόνο και μόνο επειδή σου το λένε οι λογιστές.
Απαιτείται ένα σχέδιο, μια κοινή ιδεολογία, από την οποία οι περισσότεροι Ευρωπαίοι απέχουν. Τα ζευγάρια δεν παραμένουν μαζί για να εξισορροπήσουν καλύτερα τις τραπεζικές τους καταθέσεις, ή για να επιμερίζονται το ενοίκιο. Πρώτα απ’ όλα μένουν μαζί επειδή αγαπούν ο ένας τον άλλον. Οι λογαριασμοί πρέπει επίσης να είναι βιώσιμοι, αλλά δεν μπορείς να βάλεις την άμαξα μπροστά από τα βόδια. Και που είναι η αγάπη στην Ευρώπη;
Στο κενό αυτών των ιδεωδών, η Ελλάδα δοκίμασε μια στρατηγική πολιτικών ακροβατισμών, εκβιάζοντας την Ευρώπη και τον πλανήτη, πάνω στο δημοσιονομικό της πρόβλημα. Είναι επαχθές, είναι και ακριβό. Αλλά στο χειρότερο δυνατό σενάριο, η Ε.Ε. μπορεί να κουρέψει το ελληνικό χρέος ή να αποβάλει την Ελλάδα από το ευρώ.
Η Ιταλία δεν έχει το περιθώριο τέτοιων εκβιασμών. Η οικονομία της είναι πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει, και πολύ μεγάλη για να αποβληθεί από το ευρώ. Εάν η Ιταλία έκανε τα μισά από αυτά που έκανε η Ελλάδα, θα τους έθετε όλους σε κίνδυνο.
Τούτο σημαίνει ότι η Ιταλία διαθέτει πολύ λιγότερο χώρο ευελιξίας απ’ ό,τι η Ελλάδα. Αλλά και πάλι είναι αρκετά πιθανόν να δοκιμάσει απώλειες από οτιδήποτε κι αν συμβεί στην Αθήνα. Μια ελληνική έξοδος από την ευρωζώνη ή μια δραστική αναδιάρθρωση του χρέους θέτει την Ιταλία στην πρώτη γραμμή της διεθνούς κερδοσκοπίας. Επιπρόσθετα, η καμπάνια του δημαγωγού Τσίπρα, αν και αποδείχθηκε μάταιη, ενισχύει εύκολα τον λαϊκισμό πολιτικών ηγετών όπως είναι ο Μπέπε Γκρίλο ή ο Ματέο Σαλβίνι, που ονειρεύονται να παίξουν ανάλογο ρόλο στην ιταλική πολιτική σκηνή.
Η Ευρώπη επίσης στερείται μιας κοινής γλώσσας, από τη στιγμή που οι περισσότερες χώρες μιλούν τη δική τους. Ενώ, στην Ασία, όλες οι πολιτικές ελίτ και οι διανοούμενοι μιλούν αγγλικά. Η παλιά κοινότητα Σιδήρου και Χάλυβα, ο προάγγελος της Ε.Ε., την επαύριον του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δημιουργήθηκε για να διασφαλίσει ότι η Ευρώπη θα προφυλαχθεί από το φασιστικό της παρελθόν και την κομμουνιστική απειλή του τότε παρόντος. Τι θα μπορούσε να είναι σήμερα η Ευρώπη; Κατά το παρελθόν, δεν ήταν ζήτημα χρημάτων, και ούτε μπορεί να είναι και τώρα.
Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις των Βρυξελλών με τους Έλληνες γίνονται υπό τη σκιά των χρημάτων, που αποσπώνται με τη βία και τις απειλές. Ανεξάρτητα από οποιαδήποτε συμφωνία κι αν συναφθεί, η ελληνική κρίση αποδυνάμωσε την Ευρώπη. Η παρούσα κατάσταση καταδεικνύει επίσης το γεγονός ότι η Ευρώπη πρέπει να ανυψωθεί πέραν της διαμάχης για τους ισολογισμούς αν θέλει να επιβιώσει.
Σήμερα, πώς ένας Ευρωπαίος ηγέτης προσπαθεί να προσδιορίσει τα ευρωπαϊκά ιδεώδη και τα γεωπολιτικά όρια της επικράτειάς της; Πού είναι τα όριά της; Στην Ουκρανία ή πέρα από αυτήν; Στην Τουρκία, το Μαρόκο ή ακόμα πιο πέρα; Θεωρητικά, το κινέζικο σχέδιο δημιουργίας ενός νέου Δρόμου του Μεταξιού, που θα αναζωογονήσει τα μεσογειακά λιμάνια θα μπορούσε να βοηθήσει την Ευρώπη να επαναδιατυπώσει μια νέα ευρωπαϊκή ταυτότητα. Το σχέδιο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως απόληξη ενός τεράστιου πεδίου οικονομικών συναλλαγών μεταξύ κοινωνικών και πολιτικών συστημάτων, που θα μπορούσε να δώσει νόημα σε όλα τα διαφορετικά μέρη της Ευρασίας, κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού.
Αυτές είναι οι ιδέες που οι Βρυξέλες θα πρέπει να έχουν στο νου τους καθώς συνομιλούν με την Αθήνα. Αλλά μπορεί και να ισχύει ότι η Αθήνα ξεκαθαρίζει τους όρους της ένωσής της με την Ευρώπη, και ότι ευρύτερα ζητήματα όπως αυτή η μεγάλη συνεργασία με την Κίνα μπορεί να εξοβελιστεί. Η εκλογική νίκη του Τσίπρα καταδεικνύει ότι οι Έλληνες ψηφοφόροι είναι φοβισμένοι, άνεργοι και εκπτωχευμένοι. Είναι μια νίκη λόγω αδυναμίας, όχι λόγω ισχύος, και αυτή η αδυναμία μπορεί να καταστρέψει τα πάντα.
Η Άνγκελα Μέρκελ, εικονική κληρονόμος της Αρχιδούκισσας Μαρίας Θηρεσίας της Αυστρίας, πρέπει να βρει μια γλώσσα να μιλήσει στις καρδιές του λαού της, του ευρωπαϊκού της λαού, και όχι στα πορτοφόλια τους. Εν τω μεταξύ, πρακτικά, αυτή και ο πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ της Γαλλίας πρέπει να βρουν γρήγορα μια διέξοδο από αυτήν την ανακατωσούρα. Η ιστορία θα τους κρίνει όλους.