Ο διαιωνιζόμενος εγκλωβισμός των προσφύγων στην Ελλάδα, με τον εγκλεισμό των περισσότερων από αυτούς, υπό τις γνωστές, άθλιες συνθήκες, σε hotspots και στρατόπεδα συγκέντρωσης ανά τη χώρα, με μιαν «υποδοχή» που ισοδυναμεί με την επιβολή συνθηκών ακραίας στέρησης (όχι μόνο ως προς τις βασικές ανάγκες, αλλά και ως προς τα θεωρούμενα βασικά δικαιώματα, του ασύλου κ.λπ.), με κοινό σε όλους/ες το βίωμα ενός μέλλοντος που κλείνει όλο και πιο ασφυκτικά και με το βίωμα αυτό να αποτελεί πλέον την όλο και πιο ανυπόφορη καθημερινότητά τους, ήταν επόμενο να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία όλο και περισσότερων.
Επιπτώσεις οι οποίες, αν δεν προκύψει κάποιο δραματικό-εκκωφαντικό συμβάν, δεν γίνονται γνωστές, αλλά, όσο περνάει ο καιρός, γίνονται όλο και πιο πυκνές και σοβαρές και, όλο και πιο συχνά, απαιτούν ψυχιατρική νοσηλεία, ενίοτε ακούσια. Αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, αλλά και ψυχωτικά επεισόδια, αυτοκτονικότητα και όλο και πιο συχνές απόπειρες αυτοκτονίας.
Μια ψυχική οδύνη που εκφράζεται ποικιλοτρόπως και έχει να κάνει, πρωτίστως, με τις ανυπόφορα ψυχοπιεστικές, τραυματικές συνθήκες που βιώνουν εδώ, οι οποίες αγκυροβολούν πάνω στο τραύμα της προσφυγιάς (της απεγνωσμένης προσπάθειας διαφυγής από τον πολεμικό όλεθρο και/ή την πολιτική καταστολή, μέσα από σύνορα, κυνηγητό, κυκλώματα, θαλασσοπνιγμούς), αλλά, ενίοτε, και σε πιθανές τραυματικές εμπειρίες πριν από την προσφυγιά.
►Η σκόπιμα χρονοβόρα, δυσλειτουργική και γραφειοκρατική διαδικασία του ασύλου, έτσι ώστε να το κάνει απρόσιτο από την πρώτη στιγμή (με την υποβολή αίτησης μέσω skype, την πολύμηνη καθυστέρηση για την πρώτη συνέντευξη κ.λπ.) μέχρι την, ως επί το πλείστον πλέον, απορριπτική απάντηση (σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο),
►η επικρεμάμενη, για πολλούς/ές, απειλή επαναπροώθησης,
►η ανεργία και η έλλειψη του όποιου εισοδήματος,
►οι δυσκολίες πρόσβασης στο σύστημα υγείας,
►η απώλεια της πάλαι ποτέ κοινωνικής τους θέσης και η έλλειψη υποστηρικτικών συστημάτων (οικογενειακών ή άλλων),
►η αγωνία για τα μέλη της οικογένειας που έχουν μείνει πίσω και το πώς θα ξαναβρεθούν μαζί,
►οι δυσκολίες και τα εμπόδια που ενίοτε ορθώνονται ακόμα και στη διαδικασία της επανένωσης (με διάφορα, εκάστοτε, προσχήματα από τις χώρες της Ε.Ε.),
►η άκρως ισχνή, με το σταγονόμετρο, διαδικασία επανεγκατάστασης (relocation),
►το πρόβλημα της γλώσσας και οι δυσκολίες προσαρμογής στην κουλτούρα της χώρας «υποδοχής», όλα αυτά συνιστούν ένα περαιτέρω τραύμα που έρχεται να πλήξει υποκείμενα ήδη πολλαπλώς τραυματισμένα και επομένως εξαιρετικά ευάλωτα.
Τελευταία έχουν πυκνώσει οι απόπειρες αυτοκτονίας, που, πολλές από αυτές, μερικοί καλοθελητές τις θεωρούν, σύμφωνα και με την προσφιλή στον κυρίαρχο ψυχιατρικό θεσμό ορολογία, απλώς «χειριστικές» – όπως και τους ποικίλους αυτοτραυματισμούς.
Χωρίς να υπεισέλθουμε σε μια συζήτηση για τον απλοποιητικό και απενοχοποιητικό για τους κυρίαρχους θεσμούς (ψυχιατρικός και άλλοι) χαρακτήρα αυτών των ορισμών, που ακυρώνουν το νόημα αυτών των συμπεριφορών, αυτό που σηματοδοτούν και προσπαθούν να αρθρώσουν, με τον πιο απεγνωσμένο τρόπο, απέναντι στα τείχη που έχει υψώσει η δήθεν «πολιτισμένη» Ευρώπη ενάντια στην ίδια την ύπαρξη και τη ζωή των προσφύγων, θα επισημάνουμε ότι η ίδια ακριβώς «εύκολη» ορολογία επιφυλάσσεται και για τους ντόπιους, όπως για όλους τους ψυχικά πάσχοντες, «ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, εθνότητα, θρησκεία, σεξουαλικό προσανατολισμό», που προσπαθούν με όποιο τρόπο να ακουστούν απέναντι στην κώφωση των γύρω, απέναντι στη δομική ακαμψία των κάθε λογής κυρίαρχων θεσμών.
Θα θυμίσουμε μόνο τον ορισμό που δίνει για την αυτοκτονία ένα κλασικό εγχειρίδιο της Ψυχιατρικής, ένα εγχειρίδιο που με κανέναν τρόπο δεν θα μπορούσε να είναι «ύποπτο» μιας εναλλακτικής/χειραφετητικής προσέγγισης:
«Η αυτοκτονία είναι ένας εμπρόθετος αυτο-προκαλούμενος θάνατος (…) δεν είναι μια άσκοπη ή τυχαία ενέργεια. Αντίθετα, είναι ένας δρόμος έξω από ένα πρόβλημα ή μια κρίση, που προκαλεί αμετάκλητα έντονη οδύνη. Η αυτοκτονία συνδέεται με ακυρωμένες ή ανεκπλήρωτες ανάγκες, αισθήματα απελπισίας και “αβοήθητου” (helplessness), αμφιθυμικές συγκρούσεις ανάμεσα στην επιβίωση και στο ανυπόφορο stress, ένα στένεμα των επιλογών που γίνονται αντιληπτές και μια ανάγκη διαφυγής: το αυτοκτονικό άτομο μεταδίδει σημάδια δυσφορίας». (Kaplan, Sandock, Grebb: «Synopsis of Psychiatry», seventh edition).
Μπορεί εύκολα να δει κάποιος πώς οι συνθήκες στις οποίες έχουν βρεθεί οι πρόσφυγες οδηγούν, πολύ πιο εύκολα απ’ ό,τι συνήθως, στο να επιλέξει/υποκύψει κάποιος/α στην «ανάγκη διαφυγής» μέσω της αυτοκτονίας.
Παρά, ωστόσο, τον δραματικό πολλαπλασιασμό των προβλημάτων ψυχικής υγείας προσφύγων και μεταναστών, δεν υπάρχουν υπηρεσίες για την κατάλληλη, ολοκληρωμένη και ασφαλή αντιμετώπισή τους. Συχνά δεν υπάρχει μεταφραστής στη μονάδα ψυχικής υγείας ώστε ο λειτουργός ψυχικής υγείας να συνομιλήσει με τον άμεσα ενδιαφερόμενο.
Ο μεταφραστής θα πρέπει συνήθως να έλθει από κάποια ΜΚΟ που θα ειδοποιηθεί σχετικά και, αναλόγως, όποτε έχει κάποιον διαθέσιμο, θα στείλει. Μπορεί να περάσουν πολλές μέρες νοσηλείας χωρίς να μπορεί να γίνει καμιά επικοινωνία με τον πάσχοντα.
Μονάδες για τη μετανοσοκομειακή φροντίδα και τη στήριξη προσφύγων δεν υπάρχουν (εκτός από ένα οικοτροφείο που ανήκει σε ΜΚΟ, το οποίο φυσικά είναι πάντα «γεμάτο»). Μια άλλη αντιμετώπιση, με υποκρυπτόμενο ρατσιστικό κίνητρο, είναι η εύκολη απόρριψη, από κάποιους λειτουργούς, εκουσίως προσερχόμενων προσφύγων.
Οι χώροι (ξενοδοχεία κ.λπ.) που νοικιάζει η Υπατη Αρμοστεία δεν έχουν καμιά πρόβλεψη για μια ολοκληρωμένη και ασφαλή φροντίδα για άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας.
Σε ξενοδοχεία, π.χ., που έχει νοικιάσει η Υπατη Αρμοστεία και όπου, μεταξύ άλλων, μπορεί να φιλοξενούνται και ψυχικά πάσχοντες με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας (που μπορεί μόλις να έχουν πάρει εξιτήριο από ψυχιατρική κλινική) και θα πρέπει να τυγχάνουν της ανάλογης φροντίδας (δεδομένου ότι, συνήθως, ούτε οικογένεια έχουν, ούτε το όποιο άλλο υποστηρικτικό πλαίσιο), η διαχείριση μπορεί να ανατίθεται σε μια ΜΚΟ, με παρουσία στο ξενοδοχείο κυρίως τις πρωινές και λίγο τις απογευματινές ώρες, από Δευτέρα έως Παρασκευή.
Τα νυχτερινά φάρμακα τα δίνει η reception του ξενοδοχείου, που καλείται να αντιμετωπίσει, τις νύχτες και τα Σαββατοκύριακα, ό, τι προκύψει.
Πέραν, όμως, αυτών, αποτελεί στοιχείο κομβικής σημασίας η αναγνώριση ότι οι ψυχικές διαταραχές των προσφύγων και των μεταναστών εμφανίζουν διαφορές στην έκφρασή τους ανάλογα με την εθνότητα και την κουλτούρα, καθώς αυτό που αποκαλούμε «ψυχική αρρώστια» επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από παράγοντες εθνικούς, πολιτισμικούς, κοινωνικούς.
Επομένως, πέρα από όλα όσα έχουν να κάνουν με την αποσάθρωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα των μνημονίων, αυτό που λείπει δραματικά (αν και όχι μόνον εδώ, γιατί αντίστοιχες ελλείψεις έχουν παρατηρηθεί και στην άλλη χώρα εισόδου, την Ιταλία) είναι οι δυνατότητες και οι φορείς της πολιτισμικής διαμεσολάβησης, που, εκτός από την αυτονόητη και στοιχειώδη παράμετρο της γλωσσικής επικοινωνίας, μπορούν να βοηθήσουν και να βελτιώσουν την κατανόηση του λειτουργού ψυχικής υγείας σχετικά με την κουλτούρα του ασθενούς.
Να μπορεί, δηλαδή, να δει την οδύνη/αρρώστια μέσα στο πλαίσιο αυτής της κουλτούρας έτσι ώστε να κατανοήσει καλύτερα την ψυχική οδύνη και το βίωμα του υποκειμένου και, επομένως, να προβεί σε θεραπευτικές προσεγγίσεις και ενέργειες που ταιριάζουν καλύτερα στην ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου ψυχικά πάσχοντος.
Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται μια οργανωμένη, συστηματική, διακλαδική συνεργασία όλων όσοι εμπλέκονται με τους πρόσφυγες (υπηρεσία ασύλου, στέγασης, ένταξης στο σχολείο κ.λπ.) με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Η απάντηση στο μεγαλύτερο μέρος των προβλημάτων ψυχικής υγείας των προσφύγων είναι η αντιμετώπισή τους στη ρίζα τους, με την άρση όλων των εμποδίων και των φραγμών που ορθώνονται μπροστά τους σαν αδιαπέραστος τοίχος – ως η εξάλειψη της όποιας ελπίδας σε ένα μέλλον που οι ασκούμενες πολιτικές έχουν κλείσει: δηλαδή, αναγνώριση του δικαιώματος ασύλου σε όλους χωρίς διακρίσεις και με ταχείες διαδικασίες, κλείσιμο των στρατοπέδων συγκέντρωσης και των hotspots και ένταξη σε κανονικές κατοικίες μέσα στον κοινωνικό ιστό, κανονικά αμειβόμενη εργασία, απρόσκοπτη και δωρεάν πρόσβαση στη δημόσια υγεία και στην παιδεία, στήριξη, με κάθε δυνατό τρόπο, όλων στις διαδικασίες επανένωσης/ επανεγκατάστασης.
Και, ταυτόχρονα, ενδυνάμωση των δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας (προσλήψεις κ.λπ.), προς ένα κοινοτικά βασισμένο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Ενάντια στον αυτοαναφορικό, κατακερματισμένο και επίπλαστο χαρακτήρα της παρέμβασης των όποιων ΜΚΟ, να ληφθεί μέριμνα για την εκπαίδευση των λειτουργών ψυχικής υγείας όλων των ειδικοτήτων στον διαπολιτισμικό χαρακτήρα του ψυχικού πόνου – μια εκπαίδευση που ανέκαθεν θα έπρεπε να υπάρχει, η οποία έμμεσα θα βοηθήσει και στην πληρέστερη κατανόηση του ψυχικού πόνου των ντόπιων, ενάντια στα αφηρημένα, άκαμπτα και βιολογικά προσανατολισμένα στερεότυπα της κυρίαρχης ψυχιατρικής.
Αν δεν αντιμετωπιστεί στη ρίζα της, στις αιτίες που την παράγουν και την επιδεινώνουν και μέσα από τις επαρκείς υπηρεσίες που πρέπει να υπάρξουν για τη φροντίδα της, η ψυχική οδύνη των προσφύγων πρόκειται με γοργούς ρυθμούς να πάρει περαιτέρω εκρηκτικές διαστάσεις, κάτι για το οποίο «ο ένοχος είναι γνωστός και οι συνέπειες απρόβλεπτες».
Πρόσφατα σχόλια